گواهی امامان در قرآن؛ سوره توبه، آیه 105

گواهی امامان در قرآن بر مبنای تفاسیر

[سوره توبه:آیه 105]
«قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌.»
و بگو: [هر کارى مى‌خواهید] بکنید که به زودى خدا و رسول او و مؤمنان کردار شما را خواهند دید، و به زودى به سوى داناى نهان و آشکار بازگردانده مى‌شوید، پس شما را به آنچه انجام مى‌دادید آگاه خواهد کرد.(بهرام پور)

 

1-اطیب البیان فی تفسیر القرآن

[مسئلة علمیة اعتقادیة] و آن اینست که علم الهى ذاتیست عین ذات است و غیر متناهیست و ازلا و ابدا آنچه واقع شده یا واقع می شود معلوم عند اللَّه است چیزى بر علم او افزوده نمی شود و از علم او محو نمی گردد و هیچگونه احتیاج بنامه عمل یا اقامه شهود ندارد لکن دستگاه سلطنتى او براى تنبه بندگان کتبه اعمال و نامه عمل و اقامه شهود از ملائکه و اعضاء و جوارح و انبیاء و ائمه و ازمنه و امکنه و قرآن مقرر فرموده، و اما حضرت رسالت صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم و ائمه اطهار و صدیقه طاهره صلوات اللَّه علیهم اجمعین این چهارده نور پاک در همان عالم نورانیت که انوار مقدسه آنها را خلق فرمود افاضه جمیع کمالات و علم ما کان و ما یکون قبل از خلقت عالم و آدم به آنها فرمود.
و شواهد این دعوى از آیات شریفه و اخبار متواتره بتواتر اجمالى داریم و در خلال آیات شریفه تذکر داده‏ایم و احتیاج بتکرار نیست.
و این آیه شریفه بر طبق جریان قانون سلطنت که ملائکه کتبه کلیه اعمال بنده‏ گان را از حسنات و سیئات می نویسند و می برند در پیشگاه احدیت و روزهاى دوشنبه و پنجشنبه عرضه می دارند بر پیغمبر و ائمه اطهار حیّا و میّتا و فرداى قیامت بدست صاحبش می دهند و شهود شهادت می دهند و میزان می کنند و حساب می نمایند تماما روى جریان قانون سلطنتست و الّا همان علم الهى کافیست و احدى را نمی رسد که بگوید العیاذ خدا نمی داند یا اشتباه کرده یا ظلم می کند پس از این بیان مفاد آیه واضح می شود و احتیاج بتمحلات مفسرین نداریم.
وَ قُلِ اعْمَلُوا معنى امر نیست یعنى هر چه می خواهید از عبادت و معصیت بکنید بجزاى آن می رسید فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ‏ که کتبه رقیب و عتید می نویسند ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ ق آیه 17 و میبرند در پیشگاه احدیت‏
لذا تعبیر بفاء و سین فرموده و رسوله که ایام هفته همه روز صباحا و مساء بنظر مبارک او می رسانند که در اخبار دارد اگر اعمال صالحه باشد مسرور می شود و اگر سیئه باشد غمگین می شود و دارد آن حضرت را مسرور کنید نه غمگین و اگر قابل مغفرت باشد طلب مغفرت می کند که مفاد حدیث‏
(حیاتى خیر لکم و مماتى خیر لکم)
است‏ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ که در اخبار بسیارى تفسیر بائمه علیهم السلام شده که دو روز عرض اعمال دوشنبه و پنجشنبه بر آنها عرضه می دارند. و م یتوان گفت که تفسیر باهمّ مصادیق است و فرداى قیامت پس از آنکه نامه ‏هاى اعمال مکشوف شد تمام مؤمنین مشاهده می کنند.وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ این جمله راجع بکلام اول است که بیان شد یعنى شما را می برند روز قیامت نزد آنکه عالم بغیب و شهود است و چیزى بر او مخفى نیست و احتیاج بنامه عمل و شهود و حساب و میزان ندارد فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‏ پس شما را خبر می دهد و آگاه می فرماید بجمیع آنچه که عمل می کردید و هر کدام شما را بجزاء خود می رساند (الناس مجزیّون باعمالهم ان خیرا فخیر و ان شرا فشرّ) فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ‏ زلزال آیه 8، 9.

 

2- البرهان فى تفسیر القرآن

قوله تعالى:
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
4692/ «1»- محمد بن یعقوب: عن محمد بن یحیى، عن أحمد بن محمد، عن الحسین بن سعید، عن القاسم ابن محمد، عن علی بن أبی حمزة، عن أبی بصیر، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: «تعرض الأعمال على رسول الله (صلى الله علیه و آله)- أعمال العباد- کل صباح، أبرارها و فجارها، فاحذروها، و هو قول الله عز و جل:
______________________________
(1)- الکافی 1: 170/ 1.

اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ‏» و سکت‏ «1».
4693/ «2»- و عنه: عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الحسین بن سعید، عن النضر بن سوید، عن یحیى الحلبی، عن عبد الحمید الطائی، عن یعقوب بن شعیب، قال: سألت أبا عبد الله (علیه السلام) عن قول الله عز و جل: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، قال: «هم الأئمة».
4694/ «3»- و عنه: عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن عثمان بن عیسى، عن سماعة، عن أبی عبد الله (علیه السلام) قال: سمعته یقول: «ما لکم تسوءون رسول الله (صلى الله علیه و آله)؟» فقال له رجل: کیف نسوؤه؟ فقال: «أما تعلمون أن أعمالکم تعرض علیه، فإذا رأى فیها معصیة ساءه ذلک، فلا تسوءوا رسول الله (صلى الله علیه و آله) و سروه».
4695/ «4»- و عنه: عن علی، عن أبیه، عن القاسم بن محمد الزیات‏ «2»، عن عبد الله بن أبان الزیات- و کان مکینا عند الرضا (علیه السلام)- قال: قلت للرضا (علیه السلام): ادع الله لی و لأهل بیتی. فقال: «أو لست أفعل، و الله إن أعمالکم لتعرض علی فی کل یوم و لیلة».
قال: فاستعظمت ذلک، فقال لی: «أما تقرأ کتاب الله عز و جل‏ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏- قال- هو و الله علی بن أبی طالب (علیه السلام)».
4696/ «5»- و عنه: عن أحمد بن مهران. عن محمد بن علی، عن أبی عبد الله الصامت، عن یحیى بن مساور، عن أبی جعفر (علیه السلام) أنه ذکر هذه الآیة فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، قال: «هو و الله علی بن أبی طالب (علیه السلام)».
4697/ «6»- و عنه: عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الوشاء، قال: سمعت الرضا (علیه السلام) یقول: «إن الأعمال تعرض على رسول الله (صلى الله علیه و آله) أبرارها و فجارها».
______________________________
(2)- الکافی 1: 171/ 2.
(3)- الکافی 1: 171/ 3.
(4)- الکافی 1: 171/ 4.
(5)- الکافی 1: 171/ 5.
(6)- الکافی 1: 171/ 6.

(1) «أعمال العباد» عطف بیان للأعمال. «أبرارها و فجارها». بجرّهما: بدل تفصیل للعباد، و الضمیران راجعان إلى العبّاد، و الأبرار: جمع برّ بالفتح بمعنى البارّ، و الفجّار بالضم و التشدید جمع فاجر. أو برفعهما: بدل تفصیل لأعمال العباد، و الضمیران راجعان إلى الأعمال، ففی إطلاق الأبرار و الفجار على الأعمال تجوّز. على أنّه یحتمل کون الأبرار حینئذ جمع البرّ بالکسر، و ربما یقرأ الفجّار بکسر الفاء و تخفیف الجیم جمع فجار بفتح الفاء مبنیّا على الکسر و هو اسم الفجور، أو جمع فجر بالکسر و هو أیضا الفجور. «فاحذروها» الضمیر للفجار أو للأعمال باعتبار الثانی. و لعلّه (علیه السّلام) سکت عن ذکر المؤمنین، و تفسیره تقیّة أو إحالة على الظهور. (مرآة العقول 3: 4)
(2) فی المصدر: عن الزّیات، و الصحیح ما فی المتن الموافق لما فی بصائر الدرجات: 449/ 2، بقرینة سائر الروایات، کما أشار لذلک فی معجم رجال الحدیث 14: 42 و 57.

4698/ «7»- و عنه: عن أحمد عن عبد العظیم، عن الحسین بن میاح، عمن أخبره، قال: قرأ رجل عند أبی عبد الله (علیه السلام): وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، فقال: «لیس هکذا هی، إنما هی: و المأمونون. فنحن المأمونون».
4699/ «8»- و عنه: عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن علی بن حدید، عن جمیل بن دراج، قال:
روى لی غیر واحد من أصحابنا أنه قال: لا تتکلموا فی الإمام، فإن الإمام یسمع الکلام و هو فی بطن امه، فإذا وضعته کتب الملک بین عینیه: وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ‏ «1» فإذا قام بالأمر رفع‏ «2» له فی کل بلدة من نور، ینظر منه إلى أعمال العباد.
4700/ «9»- و عنه: عن علی بن إبراهیم، عن محمد بن عیسى بن عبید، قال: کنت أنا و ابن فضال جلوسا إذ أقبل یونس، فقال: دخلت على أبی الحسن الرضا (علیه السلام) فقلت له: جعلت فداک، قد أکثر الناس فی العمود، قال:
فقال لی: «یا یونس، ما تراه؟ أ تراه عمودا من حدید یرفع لصاحبک؟» قال: قلت: ما أدری. قال: «لکنه ملک موکل بکل بلدة، یرفع الله به أعمال تلک البلدة».
قال: فقام ابن فضال فقبل رأسه، فقال: رحمک الله یا أبا محمد، لا تزال تجی‏ء بالحدیث الحق الذی یفرج الله به عنا.
4701/ «10»- محمد بن الحسن الصفار: عن أحمد بن محمد و یعقوب بن یزید، عن الحسن بن علی بن فضال، عن أبی جمیلة، عن محمد الحلبی، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: «إن الأعمال تعرض علی فی کل خمیس، فإذا کان الهلال أجملت، فإذا کان النصف من شعبان عرضت على رسول الله (صلى الله علیه و آله) و على علی (علیه السلام) ثم تنسخ فی الذکر الحکیم».
4702/ «11»- و عنه: عن یعقوب بن یزید، عن الحسن بن علی الوشاء، عن أحمد بن عمر، عن أبی الحسن (علیه السلام)، قال: سئل عن قول الله عز و جل: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏.
قال: «إن الأعمال تعرض على رسول الله (صلى الله علیه و آله) کل صباح، أبرارها و فجارها، فاحذروا».
4703/ «12»- و عنه: عن أحمد بن محمد، عن علی بن الحکم، عن داود بن النعمان، عن أبی أیوب، عن‏ محمد بن مسلم، عن أبی جعفر (علیه السلام):
______________________________

(7)- الکافی 1: 351/ 62.
(8)- الکافی 1: 319/ 6.
(9)- الکافی 1: 319/ 7.
(10)- بصائر الدرجات: 444/ 1.
(11)- بصائر الدرجات: 444/ 2.
(12)- بصائر الدرجات: 446/ 14.
(1) الأنعام 6: 115.
(2) فی «ط»: وضع.

 «أن الأعمال‏ «1» تعرض على نبیکم کل عشیة خمیس، فلیستحی أحدکم أن یعرض على نبیه العمل القبیح».
4704/ «13»- و عنه: عن أحمد بن محمد، عن علی بن الحکم، عن منصور، عن سلیمان بن خالد، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: سمعته یقول: «إن الأعمال تعرض کل خمیس على رسول الله (صلى الله علیه و آله)، فإذا کان یوم عرفة هبط الرب تبارک و تعالى، و هو قول الله تبارک و تعالى: وَ قَدِمْنا إِلى‏ ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً «2»». فقلت: جعلت فداک، أعمال من هذه؟ فقال: «أعمال مبغضینا و مبغضی شیعتنا».

4705/ «14»- و عنه: عن أحمد بن موسى، عن یعقوب بن یزید، عن محمد بن أبی عمیر، عن حفص بن البختری، عن غیر واحد «3»، قال: تعرض أعمال العباد فی یوم الخمیس على رسول الله (صلى الله علیه و آله) و على الأئمة (علیهم السلام).

4706/ «15»- و عنه: عن إبراهیم بن هاشم، عن عثمان بن عیسى، عن سماعة، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال:
سمعته یقول: «ما لکم تسوءون إلى رسول الله (صلى الله علیه و آله)؟» فقال له رجل: جعلت فداک، و کیف نسوؤه؟
فقال: «أما تعلمون أن أعمالکم تعرض علیه، فإذا رأى فیها معصیة الله ساءه، فلا تسوؤا رسول الله (صلى الله علیه و آله)، و سروه».
4707/ «16»- و عنه: عن محمد بن الحسین و یعقوب‏ «4» بن یزید، عن ابن أبی عمیر، عن ابن أذینة، عن برید العجلی، قال: کنت عند أبی عبد الله (علیه السلام) فسألته عن قوله: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، قال: «إیانا عنى».

4708/ «17»- و عنه، عن أحمد بن الحسین، عن أبیه، عن عبد الکریم بن یحیى الخثعمی، عن برید العجلی، قال: قلت لأبی جعفر (علیه السلام): وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، قال: «ما من مؤمن یموت و لا کافر فیوضع فی قبره حتى یعرض عمله على رسول الله (صلى الله علیه و آله) و على علی (علیه السلام) فهلم جرا إلى آخر من فرض الله طاعته على العباد».

______________________________

(13)- معانی الأخبار: 446/ 15.
(14)- تفسیر العیّاشی 446/ 16.
(15)- بصائر الدرجات: 446/ 17.
(16)- بصائر الدرجات: 447/ 1.
(17)- بصائر الدرجات: 448/ 8.
(1) فی المصدر: أعمال العباد.
(2) الفرقان 25: 23.
(3) فی المصدر: عنه (علیه السّلام)

(4) فی «س، ط»: عن یعقوب، تصحیف صوابه ما فی المتن، و هو من مشایخ الصفّار، و الرواة عن ابن أبی عمیر، راجع رجال النجاشی: 450، و معجم رجال الحدیث 20: 147.

4709/ «18»- و عنه: عن یعقوب بن یزید، عن الحسن بن علی الوشاء، عن علی بن أبی حمزة، عن أبی بصیر، قال: قلت لأبی عبد الله (علیه السلام): قول الله تعالى: اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ قلت: من المؤمنون؟ قال: «من عسى أن یکون غیر صاحبکم؟» «1».
4710/ «19»- و عنه: حدثنا السندی بن محمد، عن العلاء بن رزین، عن محمد بن مسلم، عن أبی جعفر (علیه السلام) قال: سألته عن الأعمال، هل تعرض على رسول الله (صلى الله علیه و آله)؟ قال: «ما فیه شک».
قیل: أ رأیت قول الله تعالى: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏؟ فقال: «لله شهداء فی أرضه‏ «2»».
4711/ «20»- و عنه: عن الهیثم النهدی، عن أبیه، عن عبد الله بن أبان، قال: قلت للرضا (علیه السلام) و کان بینی و بینه شی‏ء: ادع الله لی و لموالیک. فقال: «و الله إن أعمالکم لتعرض علی فی کل خمیس».
4712/ «21»- و عنه، عن الهیثم النهدی، عن محمد بن علی بن سعید الزیات، عن عبد الله بن أبان، قال: قلت للرضا (علیه السلام): إن قوما من موالیک سألونی أن تدعوا الله لهم؟ فقال: «و الله إنی لتعرض علی فی کل یوم أعمالکم».
4713/ «22»- ابن بابویه، عن أبیه، قال: حدثنا محمد بن یحیى العطار، عن أبی سعید الآدمی، عن الحسن بن علی بن أبی حمزة، عن أبیه، عن أبی بصیر، قال: قلت لأبی عبد الله (علیه السلام): إن أبا الخطاب کان یقول: إن رسول الله (صلى الله علیه و آله) تعرض علیه أعمال أمته کل خمیس؟
فقال أبو عبد الله: «لیس هکذا، و لکن رسول الله (صلى الله علیه و آله) تعرض علیه أعمال أمته کل صباح، أبرارها و فجارها، فاحذروا، و هو قول الله عز و جل: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏» و سکت. قال أبو بصیر: إنما عنى الأئمة (علیهم السلام).
4714/ «23»- علی بن إبراهیم: عن أبیه، عن یعقوب بن شعیب، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، فی قوله: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏: «المؤمنون هنا الأئمة الطاهرون (علیهم السلام)».
4715/ «24»- الشیخ فی (أمالیه): بإسناده عن إبراهیم الأحمری، عن محمد بن الحسین و یعقوب بن یزید، و عبد الله بن الصلت، و العباس بن معروف، و منصور، و أیوب، و القاسم، و محمد بن عیسى، و محمد بن خالد،
______________________________

(18)- بصائر الدرجات: 449/ 1.
(19)- بصائر الدرجات: 450/ 10.
(20)- بصائر الدرجات: 450/ 8.
(21)- بصائر الدرجات: 450/ 11.
(22)- معانی الأخبار: 392/ 37.
(23)- تفسیر القمّی 1: 304.
(24)- الأمالی 2: 23.
(1) فی المصدر: إلّا صاحبک.
(2) فی «ط»: فی خلقه.

و غیرهم، عن ابن أبی عمیر، عن ابن أذینة، قال: کنت عند أبی عبد الله (علیه السلام) فقلت له: جعلت فداک، أخبرنی عن قول الله عز و جل: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، قال: «إیانا عنى».
4716/ «25»- و عنه: بإسناده عن إبراهیم الأحمری، قال: حدثنی محمد بن عبد الحمید، و عبد الله بن الصلت، عن حنان بن سدیر، عن أبیه، قال إبراهیم: و حدثنی عبد الله بن حماد، عن سدیر، عن أبی جعفر (علیه السلام) قال: «قال رسول الله (صلى الله علیه و آله) و هو فی نفر من أصحابه: إن مقامی بین أظهرکم خیر لکم من مفارقتی، و إن مفارقتی إیاکم خیر لکم. فقام إلیه جابر بن عبد الله الأنصاری، و قال: یا رسول الله، أما مقامک بین أظهرنا فهو خیر لنا، فکیف تکون مفارقتک إیانا خیرا لنا؟
فقال: أما مقامی بین أظهرکم خیر لکم، لأن الله عز و جل یقول: وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ‏ «1» یعنی یعذبهم بالسیف، فأما مفارقتی إیاکم فهی خیر لکم، لأن أعمالکم تعرض علی کل اثنین و خمیس، فما کان من حسن حمدت الله تعالى علیه، و ما کان من سی‏ء استغفرت لکم».
4717/ «26»- و عنه، قال: أخبرنا محمد بن محمد، قال: أخبرنا أبو الحسن علی بن بلال المهلبی، قال: حدثنا علی بن سلیمان، قال: حدثنا أحمد بن القاسم الهمدانی، قال: حدثنا أحمد بن محمد السیاری، قال: حدثنا محمد ابن خالد البرقی، قال: حدثنا سعید بن مسلم، عن داود بن کثیر الرقی، قال: کنت جالسا عند أبی عبد الله (علیه السلام) إذ قال لی مبتدئا من قبل نفسه: «یا داود، لقد عرضت علی أعمالکم یوم الخمیس، فرأیت فیما عرض علی من عملک صلتک لابن عمک فلان، فسرنی ذلک، بأنی علمت أن صلتک له أسرع لفناء عمره، و قطع أجله».
قال داود: و کان لی ابن عم معاندا ناصبا خبیثا، بلغنی عنه و عن عیاله سوء حال فصککت له نفقة قبل خروجی إلى مکة، فلما صرت فی المدینة أخبرنی أبو عبد الله (علیه السلام) بذلک.
4718/ «27»- العیاشی: عن محمد بن مسلم، عن أحدهما (علیهما السلام)، قال: سئل عن الأعمال، هل تعرض على رسول الله (صلى الله علیه و آله)؟ فقال: «ما فیه شک».
قیل له: أ رأیت قول الله: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏؟ قال: «لله شهداء فی أرضه» «2».
4719/ «28»- عن زرارة، قال: سألت أبا جعفر (علیه السلام) عن قول الله: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، قال: «تریدون أن تروون علی، هو الذی فی نفسک».
______________________________

(25)- الأمالی 2: 22.
(26)- الأمالی 2: 27.
(27)- تفسیر العیّاشی 2: 208/ 119.
(28)- تفسیر العیّاشی 2: 108/ 120.
(1) الأنفال 8: 33.
(2) فی «س»: فی خلقه.

4720/ «29»- عن یحیى الحلبی، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قلت: حدثنی فی علی حدیثا؟ فقال: «أشرحه لک أم أجمعه؟».
قلت: بل اجمعه. فقال: «علی باب الهدى، من تقدمه کان کافرا، و من تخلف عنه کان کافرا».
قلت: زدنی. قال: «إذا کان یوم القیامة نصب منبر عن یمین العرش له أربع و عشرون مرقاة، فیأتی علی و بیده اللواء حتى یرتقیه و یرکبه، و یعرض الخلق علیه، فمن عرفه دخل الجنة، و من أنکره دخل النار».
قلت: هل فیه آیة من کتاب الله؟ قال: «نعم، ما تقول فی هذه الآیة، یقول تبارک و تعالى: فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ هو و الله علی بن أبی طالب (علیه السلام)».
4721/ «30»- عن أبی بصیر، عن أبی عبد الله (علیه السلام): أن أبا الخطاب کان یقول: إن رسول الله (صلى الله علیه و آله) تعرض علیه أعمال أمته کل خمیس؟
فقال أبو عبد الله (علیه السلام): «هو هکذا، و لکن رسول الله (صلى الله علیه و آله) تعرض علیه أعمال أمته کل صباح، أبرارها و فجارها، فاحذروا، و هو قول الله: فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏».
4722/ «31»- عن محمد بن الفضیل، عن أبی الحسن (علیه السلام) قال: سألته عن قول الله تبارک و تعالى:
فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، قال: «تعرض على رسول الله (صلى الله علیه و آله) أعمال أمته کل صباح، أبرارها، و فجارها، فاحذروا».
4723/ «32»- عن برید العجلی، قال: قلت لأبی جعفر (علیه السلام): فی قول الله: اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، فقال: «ما من مؤمن یموت و لا کافر یوضع فی قبره حتى یعرض عمله على رسول الله (صلى الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) فهلم جرا إلى آخر من فرض الله طاعته على العباد».
4724/ «33»- و قال أبو عبد الله (علیه السلام): «و المؤمنون هم الأئمة (علیهم السلام)».
4725/ «34»- عن محمد بن مسلم، عن أبی عبد الله (علیه السلام): اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ‏، قال:
«إن لله شاهدا فی أرضه، و إن أعمال العباد تعرض على رسول الله (صلى الله علیه و آله)».
4726/ «35»- عن محمد بن حسان الکوفی، عن محمد بن جعفر، عن أبیه جعفر، عن أبیه (علیهما السلام)، قال: «إذا کان یوم القیامة نصب منبر عن یمین العرش له أربع و عشرون مرقاة، و یجی‏ء علی بن أبی طالب (علیه السلام) و بیده‏

______________________________

(29)- تفسیر العیّاشی 2: 108/ 121.
(30)- تفسیر العیّاشی 2: 109/ 122.
(31)- تفسیر العیّاشی 2: 109/ 123.
(32)- تفسیر العیّاشی 2: 109/ 124.
(33)- تفسیر العیّاشی 2: 109/ 125.
(34)- تفسیر العیّاشی 2: 109/ 126.
(35)- تفسیر العیّاشی 2: 110/ 127.

لواء الحمد فیرتقیه و یرکبه، و تعرض الخلائق علیه، فمن عرفه دخل الجنة، و من أنکره دخل النار، و تفسیر ذلک فی کتاب الله‏ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏- قال- هو و الله أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب (صلوات الله علیه)».

 

3- التبیان فى تفسیر القرآن

هذا امر من اللَّه تعالى لنبیه صلى الله علیه و آله أن یقول للمکلفین‏ «اعْمَلُوا» ما أمرکم اللَّه به من الطاعة و اجتنبوا معاصیه فان اللَّه «سیرى‏ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» و فی ذلک ضرب من التهدید، کما قال مجاهد، و المراد بالرؤیة ها هنا العلم الذی هو المعرفة و لذلک عداه الى مفعول واحد، و لو کان بمعنى العلم الذی لیس بمعرفة لتعدّى الى مفعولین، و لیس لأحد أن یقول: ان اعمال العباد من الحرکات یصح رؤیتها لمکان هذه الآیة، لأنه لو کان المراد بها العلم لعداه الى الجملة و ذلک أن العلم الذی یتعدى الى مفعولین ما کان بمعنى الظن، و ذلک لا یجوز على اللَّه و انما یجوز علیه ما کان بمعنى المعرفة. و
روی فی الخبر أن أعمال العباد تعرض على النبی صلى الله علیه و آله فی کل اثنین و خمیس فیعلمها. و کذلک تعرض على الأئمة علیهم السلام فیعرفونها
، وهم المعنیون بقوله‏ «وَ الْمُؤْمِنُونَ»، و إنما قال‏ «فَسَیَرَى اللَّهُ» على وجه الاستقبال، و هو عالم بالأشیاء قبل وجودها. لأن المراد بذلک انه سیعلمها موجودة بعد أن علمها معدومة و کونه عالماً بأنها ستوجد من کونه عالماً بوجودها إذا وجدت لا یجدد حال له بذلک.

 

4- روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن

قوله: وَ قُلِ اعْمَلُوا، حق تعالى در این آیت امر کرد مکلّفان را به طاعت، گفت:
بکنى آنچه شما را فرموده ‏اند بر آن وجه که فرموده ‏اند، و روا بود که: اعْمَلُوا، بر سبیل تهدید گفت، چنان که گفت: اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ‏ «4»، آنچه خواهى مى‏ کنى که لا محال عمل شما را عرض‏ «5» خواهد افتادن بر خداى و بر پیغامبر و امامان، امّا قوله:
فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ‏، «سین» براى خلوص فعل آمد به استقبال و اخراج او از معنى‏
______________________________
(1). آج، لب: ایشان به موقع اجابت استحقاق قبول افتاد.
(2). آو، بم+ او، آج، لب: اى.
(3). آج، لب: کره اسبى.
(4). سوره فصلت (41) آیه 40.
(5). آو، آج، بم، لب: عوض.

حال، که خداى تعالى عملهاى شما بخواهد دیدن. آنگاه در «یرى»، دو قول گفته ‏اند:
یکى آن که، به معنى علم و معرفت است، و یکى آن که به معنى رؤیت بصر است، و درست آن است که، به معنى رؤیت بصر است براى آن که متعدّى است به یک مفعول، و اگر به معنى علم بودى، متعدّى بودى به دو مفعول، و از این عذر خواستند [به‏] «1» آن که گفتند «2»، چنان که رؤیت بر دو ضرب است، یکى به معنى ابصار و یکى به معنى علم. علم همچنین بر دو ضرب است، یکى به معنى معرفت و یقین و آن یتعدى الى مفعول واحد، کقولک: علمت زیدا، یعنى عرفت شخصه، و آن که متعدّى باشد به دو مفعول، به معنى ظنّ بود، چنان که: علمت زیدا فاضلا، یعنى ظننته فاضلا، و چون علم این جا به معنى معرفت است و متعدّى به یک مفعول است.
و بر این قول اعتراضى دیگر هست، و آن آن است که: فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ‏، خداى ببیند، اگر بر علم تفسیر دهند لازم آید که خداى تعالى عالم بود به علمى محدث، براى آن که «سین»، استقبال راست چنان که بگفتیم معنى آن باشد که: خداى بداند یا بخواهد دانستن چنان که آن جا معنى‏ «3» آن است که: خداى تعالى عمل شما بخواهد دیدن به آن معنى که بر او عرض خواهد افتادن. پس معنى آیت آن است که:
خداى تعالى اما بر سبیل حثّ و ترغیب امر فرمود که طاعت کنى و محرّض و باعث این کرد که گفت: عمل شما بر خداى و رسول عرض خواهد افتادن تا مکلّفان را داعى باشد به آن که طاعت کنند، و اما بر سبیل تهدید، گفت: آنچه خواهى مى‏ک نى که عمل شما عرض خواهد افتادن بر خداى و رسول و مؤمنان. و این عرض و وقت او را در او دو قول است: یکى آن که به قیامت باشد، و یکى آن که در اخبار آمده است که: اعمال امّت هر شب دو شنبه ى‏ «4» و پنج شنبه بر رسول- علیه السلام- عرض کنند و بر ائمه. و مراد به مؤمنان امامان‏ «5» معصوم باشد براى آن که، معطوف‏اند بر خداى و رسول چنان که فرمود در آیت ولایت:
______________________________
(1). اساس: ندارد، از آو، افزوده شد.
(2). اساس: گفت، به قیاس با نسخه آو، و دیگر نسخه بدلها، تصحیح شد.
(3). آو، آج، بم، لب: به معنى.
(4). اساس: دوشنبه ‏اى، آو، آج، بم، لب: دوشنبه.
(5). اساس: امام، به قیاس نسخه آو، و دیگر نسخه بدلها، تصحیح شد.

إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا - الایة، و قوله: ... فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ ... ، و قوله: ... أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ ... ، و مانند این بسیار است.

 

5- تفسیر الصافى

وَ قُلِ اعْمَلُوا ما شئتم‏ فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ خیراً کان أو شرّاً.
فی الکافی و العیّاشیّ عن الباقر علیه السلام: أنّه ذکر هذه الآیة فقال هو و اللَّه أمیر المؤمنین علیّ بن أبی طالب علیه السلام.
و عن الصادق علیه السلام: أنّه سئل عن هذه الآیة فقال‏ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ هم الأئمة علیهم السلام.
و القمّیّ عنه علیه السلام: مثله.
و فی الکافی عنه علیه السلام قال: إیّانا عنی.
و عنه علیه السلام: أنّه قرأ هذه الآیة فقال لیس هکذا هی إنّما هی و المأمونون فنحن المأمونون.
و فیه و العیّاشیّ عنه علیه السلام قال: تعرض الأعمال على رسول اللَّه صلىَّ اللَّه علیه و آله و سلم أعمال العباد کل صباح أبرارها و فجّارها فاحذروها و هو قول اللَّه تعالى‏ وَ قُلِ اعْمَلُوا الآیة.
و العیّاشیّ عنه علیه السلام: فی هذه الآیة قال إنّ اللَّه شاهد فی أرضه و إنّما أعمال العباد تعرض على رسول اللَّه صلىَّ اللَّه علیه و آله و سلم.
و فی الکافی عنه علیه السلام: ما لکم تسُوؤن رسول اللَّه فقیل کیف نسوؤه فقال: أما تعلمون أنَّ أعمالکم تعرض علیه فإذا رأى‏ معْصیةً فیها ساءه ذلک فلا تسوءوا رسول اللَّه صلىَّ اللَّه علیه و آله و سلم و سرّوه.
و عن الرضا علیه السلام: أنّه قیل له ادع اللَّه لی و لأهل بیتی فقال أ و لست أفعل و اللَّه انّ أعمالکم تعرض علیّ فی کلّ یوم و لیلة قال فاستعظمت ذلک فقال أما تقرأ کتاب اللَّه فقال‏ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ قال هو و اللَّه علیّ بن أبی طالب.
و القمّیّ عن الصادق علیه السلام: أن أعمال العباد تعرض على‏ رسول اللَّه صلىَّ اللَّه علیه و آله و سلم کل صباح أبرارها و فجّارها فاحذروا و لیستحی أحدکم أن یعرض على‏ نبیّه العمل القبیحَ.
و عنه علیه السلام و العیّاشیّ عن الباقر علیه السلام: ما من مؤمن یموت أو کافر یوضع فی قبره حتّى یعرض عمله على‏ رسول اللَّه صلىَّ اللَّه علیه و آله و سلم و على‏ أمیر المؤمنین علیه السلام و هلّم جزّاً إلى‏ آخر من فرض اللَّه طاعته على العباد فذلک قوله‏ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏.

 

6- تفسیر الکاشف

(وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ). ذکر هذه الآیة محیی الدین بن العربی فی الجزء الرابع من الفتوحات المکیة، و شرحها بکلام هذا توضیحه و تلخیصه: ان معنى الرؤیة یختلف باختلاف الرائی، فمعنى الرؤیة من‏ اللّه للشی‏ء ان یحیط به علما من جمیع جهاته، و معناها من الرسول (ص) ان یعلم الشی‏ء المرئی من وجهة الوحی الذی نزل علیه، و معناها من المؤمن العارف أن یعلمه بقدر ما علم و فهم من الوحی المنزل على الرسول (ص) .. و على هذا فمن عمل للّه فان اللّه یعلم حقیقة عمله، و یرضى عنه، و الرسول یعلم أیضا أن هذا العمل مرضی عند اللّه، و المؤمن العارف أیضا یعلم انه مرضی عند الرسول، و النتیجة الحتمیة لذلک ان من یعمل صالحا فهو مرضی عند اللّه و الرسول و المؤمنین.

 

7- مجمع البیان فى تفسیر القرآن

….‏ «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» هذا أمر من الله سبحانه لنبیه أن یقول للمکلفین اعملوا ما أمرکم الله به عمل من یعلم أنه مجازا على فعله فإن الله سیرى عملکم و إنما أدخل سین الاستقبال لأن ما لم یحدث لا یتعلق به الرؤیة فکأنه قال کل ما تعملونه یراه الله تعالى و قیل أراد بالرؤیة هاهنا العلم الذی هو المعرفة و لذلک عداه إلى مفعول واحد أی یعلم الله تعالى ذلک فیجازیکم علیه و یراه رسوله أی یعلمه فیشهد لکم بذلک عند الله تعالى و یراه المؤمنون قیل أراد بالمؤمنین الشهداء و قیل أراد بهم الملائکة الذین هم الحفظة الذین یکتبون الأعمال و روى أصحابنا أن أعمال الأمة تعرض على النبی ص فی کل اثنین و خمسین فیعرفها و کذلک تعرض على أئمة الهدى (ع) فیعرفونها و هم المعنیون بقوله‏ «وَ الْمُؤْمِنُونَ» و إنما قال‏ «فَسَیَرَى اللَّهُ» مع أنه سبحانه عالم بالأشیاء قبل وجودها لأن المراد بذلک أنه سیعلمها موجودة بعد أن علمها معدومة و کونه عالما بأنها ستوجد هو کونه عالما بوجودها إذا وجدت لا یتجدد حال له بذلک‏ … .

 

8- ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن

بگو بعمل (و انجام دستورات الهى) کوشید که خدا عمل شما را خواهد دید، و پیغمبر خدا و مؤمنان نیز (آن را مى ‏بینند) و بزودى بسوى خداى داناى غیب و شهود باز خواهید گشت و او شما را بدانچه می کردید خبر می دهد (105).

تفسیر:
….
«وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» این دستورى است که خداى سبحان به پیغمبر خود می دهد که بمسلمانان گوشزد کند هر آنچه را خدا بشما دستور داده انجام دهید با توجه بدانکه خدا پاداش اعمالتان را می دهد زیرا که او عمل شما را مى‏ بیند، و مثل آن است که فرموده باشد: هر کارى بکنید خدا آن را مى ‏بیند.
و برخى گفته‏ اند: منظور از دیدن خدا آگاه بودن و دانستن او است، یعنى خدا کارهاى شما را می داند و بدان پاداش می دهد. و اضافه می فرماید که: پیغمبر او هم آن را می داند و در نزد خدا بدان گواهى می دهد و هم چنین مؤمنان نیز آن را می دانند و در اینکه منظور از مؤمنان در آیه چه کسانى هستند اختلاف است، دسته‏ اى گفته ‏اند: منظور شهیدان هستند. و برخى گویند: مؤمنان در این آیه فرشتگانى هستند که اعمال بندگان را یادداشت می کنند.
و در روایات ما شیعیان آمده که اعمال این امت را در هر روز دوشنبه و پنجشنبه بنظر رسول خدا- صلى اللَّه علیه و آله- و ائمه هدى علیهم السلام می رسانند و آن بزرگواران آنها را مشاهده می کنند، و منظور از مؤمنان نیز در این آیه همان ائمه هدى علیهم‏  السلام هستند.

 

9- تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین

.... وَ قُلِ اعْمَلُوا و بگو عمل کنید اى تایبان یعنى بعد از قبول توبه استقامت ورزید بر عمل خیر و یا اى گروه که توبه نمى‏ کنید بکنید آنچه می خواهید و بنا بر این امر براى تهدید است‏ فَسَیَرَى اللَّهُ‏ پس زود باشد که به بیند خدا عَمَلَکُمْ‏ کار شما را از خیر و شر بعد از صدور و وجود آن از شما وَ رَسُولُهُ‏ و فرستاده او نیز به بیند آن را وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ و گرویدگان نیز مشاهده آن نمایند چه حق تعالى رسول و مؤمنان را بآن آگاه گرداند و نزد اهل البیت علیه السّلام مراد بمؤمنان ائمه معصومین ‏اند صلوات اللَّه علیهم که عارف‏اند باعمال بندگان و یا مراد حفظه ‏اند در تفسیر جرجانى و مجمع مذکور است که در تعلق علم رسول و مؤمنان باعمال بندگان دو وجه گفته ‏اند یکى آنکه حق تعالى در قیامت آن را بر رسول و ائمه علیهم السلام عرض کند و دیگرى آنکه در اخبار آمده که اعمال امت هر شب دوشنبه و پنج شنبه بر رسول (ص) و ائمه هدى علیهم السلام عرض می کنند پس مراد بمؤمنان معصومان‏ اند و ذکر سنین با آنکه حقتعالى عالمست به اشیاء قبل از وجود آن بجهت آنست که مراد آن است که سیعلمها موجودة بعد علمها معدومة.

 

10- المیزان فى تفسیر القرآن

قوله تعالى: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏» الآیة، الآیة على ظاهر اتصالها بما قبلها کأنها تخاطب المؤمنین و تسوقهم و تحرضهم إلى إیتاء الصدقات.
غیر أن لفظها مطلق لا دلیل على تخصیص خطابها بالمتصدقین من المؤمنین و لا بعامة المؤمنین بل هی تشمل کل ذی عمل من الناس من الکفار و المنافقین و المؤمنین و لا أقل من شمولها للمنافقین و المؤمنین جمیعا.
إلا أن نظیر الآیة الذی مر أعنی قوله فی سیاق الکلام على المنافقین: «وَ سَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ:» التوبة:- 94 حیث ذکر الله و رسوله فی رؤیة عملهم و لم یذکر المؤمنین لا یخلو من إیماء إلى أن الخطاب فی الآیة التی نحن فیها للمؤمنین خاصة فإن ضم إحدى الآیتین إلى الأخرى یخطر بالبال أن حقیقة أعمال المنافقین أعنی مقاصدهم من أعمالهم لما کانت خفیة على ملإ الناس فإنما یعلم بها الله و رسوله بوحی من الله تعالى، و أما المؤمنون فحقائق أعمالهم أعنی مقاصدهم منها و آثارها و فوائدها التی تتفرع علیها و هی شیوع التقوى و إصلاح شئون المجتمع الإسلامی و إمداد الفقراء فی معایشهم و زکاة الأموال و نماؤها یعلمها الله‏ تعالى و رسوله و یشاهدها المؤمنون فیما بینهم.
لکن ظهور الأعمال بحقائق آثارها و عامة فوائدها أو مضراتها فی محیط کینونتها و تبدلها بأمثالها و تصورها فی أطوارها زمانا بعد زمان و عصرا بعد عصر مما لا یختص بعمل قوم دون عمل قوم، و لا مشاهدتها و التأثر بها بقوم دون قوم.
فلو کان المراد من رؤیة المؤمنین أعمالا لعاملین ظهور آثارها و نتائجها و بعبارة أخرى ظهور أنفسها فی ألبسة نتائجها لهم لم یختص المشاهدة بقوم دون قوم و لا بعمل قوم دون عمل قوم فما بال الأعمال یراها المؤمنون و لا یراها المنافقون و هم أهل مجتمع واحد؟
و ما بال أعمال المنافقین لا یشاهدها المؤمنون و قد کونت فی مجتمعهم و داخلت أعمالهم؟.
و هذا مع ما فی الآیة من خصوص السیاق مما یقرب الذهن أن یفهم من الآیة معنى آخر فإنه قوله: «وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‏» یدل أولا على أن قوله: «فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ‏» الآیة ناظر إلى ما قبل البعث و هی الدنیا لمکان قوله: «وَ سَتُرَدُّونَ‏» فإنه یشیر إلى یوم البعث و ما قبله هو الدنیا.
و ثانیا: أنهم إنما یوقفون على حقیقة أعمالهم یوم البعث و أما قبل ذلک فإنما یرون ظاهرها، و قد نبهنا على هذا المعنى کرارا فی أبحاثنا السابقة، و إذ قصر علمهم بحقائق أعمالهم على إنبائه تعالى إیاهم بها یوم القیامة و ذکر رؤیة الله و رسوله و المؤمنین أعمالهم قبل یوم البعث فی الدنیا و قد ذکر الله مع رسوله و غیره و هو عالم بحقائقها و له أن یوحی إلى نبیه بها کان المراد بها مشاهدة الله سبحانه و رسوله و المؤمنون حقیقة أعمالهم، و کان المراد بالمؤمنین شهداء الأعمال منهم لا عامة المؤمنین کما یدل علیه أمثال قوله تعالى‏ «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً:» البقرة:- 143 و قد مر الکلام فیه فی الجزء الأول من الکتاب.
و على هذا فمعنى الآیة: و قل یا محمد اعملوا ما شئتم من عمل خیرا أو شرا فسیشاهد الله سبحانه حقیقة عملکم و یشاهدها رسوله و المؤمنون- و هم شهداء الأعمال- ثم تردون إلى الله عالم الغیب و الشهادة یوم القیامة فیریکم حقیقة عملکم.
و بعبارة أخرى: ما عملتم من عمل خیر أو شر فإن حقیقته مرئیة مشهودة لله عالم الغیب و الشهادة ثم لرسوله و المؤمنین فی الدنیا ثم لکم أنفسکم معاشر العاملین یوم القیامة.

 

11- ترجمه تفسیر المیزان

[توضیح در باره معناى آیه:" وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ" و اینکه مخاطبین آن چه کسانى هستند و رؤیت در آن به چه معنا است؟]
" وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ ..." این آیه بنا بر ظاهرش مى ‏رساند که متصل بما قبل است، گویا مؤمنین را خطاب نموده، ایشان را تحریک و تشویق مى ‏کند به دادن صدقات، چیزى که هست لفظ آن مطلق است و در آن دلیلى نیست تا دلالت کند بر اینکه خطاب متوجه خصوص صدقه دهندگان از مؤمنین، یا به‏
______________________________

(1) کسانى که با تو بیعت مى‏ کنند در حقیقت با خدا بیعت مى ‏کنند، و در هنگام بیعت دست خدا بالاى دست ایشان است. سوره فتح آیه 100
(2) تو تیر نیفکندى وقتى که افکندى بلکه خدا افکند. سوره انفال آیه 17
(3) هر که رسول را اطاعت کند در حقیقت خدا را اطاعت کرده. سوره نساء آیه 80

عموم مؤمنین است، بلکه شامل عمل هر انسانى مى ‏شود، چه مؤمن زکات دهنده، چه مؤمنین دیگر و چه کفار و منافقین، و اگر هم بگوئیم عمل کفار را شامل نمى‏شود، لا اقل منافقین را شامل مى‏ شود.
و لیکن آیه‏ اى که گذشت و نظیر این آیه بود، و در سیاق کلام راجع به منافقین بود، یعنى آیه‏" فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ" «1» که در دیدن اعمال منافقین تنها خدا و رسول را ذکر کرد، و مؤمنین را اسم نبرد، خالى از اشاره به این معنا نیست که خطاب در آیه مورد بحث مخصوص مؤمنین است، زیرا اگر این آیه را در کنار آن بگذاریم چنین بنظر مى ‏رسد که حقیقت اعمال منافقین یعنى آن مقصودى که از کارهاى خود دارند از آنجایى که بر عامه مردم پوشیده است، تنها خدا و رسول او بوسیله وحى او از آن آگاهند، و اما حقیقت کارهاى مؤمنین، یعنى آن منظورى که از کارهایشان دارند، و آن آثار و خواصى که در کارهاى ایشان است، که عبارتست از شیوع تقوا و اصلاح شؤون اجتماع اسلامى، و امداد فقراء در زندگى، و خیر و برکت در اموال خود، هم خدا مى ‏داند و هم رسول و هم خود مؤمنین در میان خود، و لذا در آیه مورد بحث فرمود" بزودى خدا و رسول و مؤمنین عمل شما را مى‏ بینند" از طرفى دیگر مى ‏بینیم ظهور و خودنمایى اعمال به حقایق آثارى که دارد و فوائد و مضار عمومیش در محیطى که انجام یافته، و تمثل و تجسم آن در اطوار گوناگونش و در هر زمان و هر عصر از چیزهایى است که اختصاص به اعمال مردم خاصى ندارد، بلکه هر عملى از هر قومى و مردمى صورت بگیرد خواه ناخواه روزى اثر خود را مى ‏کند، و همه آن اثر را مى ‏بینند.
پس، معنا ندارد بگوییم تنها مؤمنین هستند که اعمال صالح یکدیگر و آثار نیک آن را مى ‏بینند، ولى اعمال منافقین و آثار سوء آن را نمى‏ بینند بلکه تنها خدا و رسول مى‏ بینند. آرى، اگر مقصود از رؤیت مؤمنین ظهور آثار نیک اعمال یکدیگر باشد، دیدن آن، مخصوص مؤمنین نیست، هم چنان که دیدن اعمال منافقین هم که همان آثار سوء آن باشد مخصوص خدا و رسول نخواهد بود، چون منافقین با مؤمنین اهل یک جامعه ‏اند چطور ممکن است اعمال آنها براى مؤمنین مشهود نباشد، و اعمال خودشان براى خودشان مشهود باشد.
پس آن احتمالى که در بالا دادیم خیلى احتمال قویى نیست، و این اشکالى که گفته شد با سیاق خود آیه ذهن انسان را وادار مى ‏کند که از آیه چیز دیگرى را بفهمد.
______________________________

(1) سوره توبه آیه 94

جمله‏" ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ" دلالت مى ‏کند بر اینکه اولا جمله‏" فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ ..." ناظر به قبل از بعث و قیامت و مربوط به دنیا است، چون مى ‏فرماید" سپس برمى ‏گردید به عالم غیب و شهادت"، پس معلوم مى ‏شود این دیدن قبل از برگشتن به عالم قیامت و مربوط به دنیا است.
و ثانیا منافقین تنها در روز قیامت به حقیقت اعمال خود واقف مى‏شوند، و اما قبل از آن تنها و تنها ظاهر اعمال را مى ‏بینند، و ما در مباحث گذشته در این کتاب مکرر به این معنا اشاره کرده ‏ایم. وقتى علم منافقین به حقایق اعمالشان را منحصر کرده به روز قیامت، آن هم به خبر دادن خدا به ایشان، و از سوى دیگرى فرموده که خدا و رسول و مؤمنین قبل از روز قیامت و در همین دنیا اعمال ایشان را مى ‏بینند، و در این دیدن خودش را با پیغمبرش وعده دیگر (مؤمنین) ذکر کرده، چنین مى ‏فهمیم که منظور از آن، دیدن حقیقت اعمال منافقین است، و قهرا منظور از این مؤمنین، آن افراد انگشت ‏شمارى از مؤمنین هستند که شاهد اعمالند، نه عموم مؤمنین، آن افرادى که آیه شریفه‏" وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً" «1» بدانها اشاره مى ‏کند، و ما در تفسیر آن در جلد اول این کتاب بحث کردیم.
بنا بر این، معناى آیه چنین مى ‏شود: اى محمد! بگو هر کارى که مى ‏خواهید چه خوب و چه بد، بکنید، که بزودى خداى سبحان حقیقت عمل شما را مى ‏بیند، و رسول او و مؤمنین (شهداى اعمال) نیز مى‏بینند، آن وقت پس از آنکه به عالم غیب و شهود بازگشتید، حقیقت عمل شما را به شما نشان مى‏ دهد.
و به عبارت دیگر: آنچه از خیر و یا شر انجام دهید حقیقتش در دنیا براى خداى عالم غیب و شهادت، و همچنین براى رسول او و مؤمنین مشهود است، پس وقتى به قیامت آمدید براى خودتان هم مشهود خواهد گشت.

 

12- تفسیر نمونه

... به پیامبر ص دستور مى ‏دهد که به همه مردم این موضوع را ابلاغ کن" و بگو اعمال و وظائف خود را انجام دهید، و بدانید هم خدا و هم رسولش و هم مؤمنان اعمال شما را خواهند دید" (وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏).

در اینجا به چند نکته باید توجه کرد:
1- مساله عرض اعمال‏
در میان پیروان مکتب اهل بیت ع با توجه به اخبار فراوانى که از امامان رسیده عقیده معروف و مشهور بر این است که پیامبر ص و امامان از اعمال همه امت آگاه مى ‏شوند، یعنى خداوند از طرق خاصى اعمال امت را بر آنها عرضه مى ‏دارد.
روایاتى که در این زمینه نقل شده بسیار زیاد است و شاید در سر حد تواتر باشد که بعنوان نمونه چند قسمت را ذیلا نقل مى ‏کنیم:
از امام صادق ع نقل شده که فرمود:
تعرض الاعمال على رسول اللَّه اعمال العباد کل صباح، ابرارها و فجارها، فاحذروها، و هو قول اللَّه عز و جل‏ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ‏، و سکت‏
:" تمام اعمال مردم هر روز صبح به پیامبر عرضه مى‏شود، اعمال نیکان و بدان، بنا بر این مراقب باشید و این مفهوم گفتار خداوند است که میفرماید: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ‏، این را فرمود و ساکت شد" «1».
در حدیث دیگرى از امام باقر(علیه السلام) مى ‏خوانیم:
ان الاعمال تعرض على نبیکم کل عشیة الخمیس فلیستح احدکم ان تعرض على نبیه العمل القبیح‏
!" تمامى اعمال شما بر پیامبرتان هر عصر پنجشنبه عرضه مى‏ شود، بنا بر این باید از اینکه عمل زشتى از شما بر پیامبر ص عرضه شود شرم کنید" «2».

______________________________

(1) اصول کافى جلد اول صفحه 171 (باب عرض الاعمال).
(2) تفسیر برهان جلد 2 صفحه 158.

باز در روایت دیگرى از امام على بن موسى الرضا ع مى ‏خوانیم که شخصى به خدمتش عرض کرد براى من و خانواده‏ام دعائى فرما، فرمود مگر من دعا نمى‏ کنم؟
و اللَّه ان اعمالکم لتعرض على فى کل یوم و لیله‏
" بخدا سوگند، اعمال شما هر شب و روز بر من عرضه مى‏ شود".
راوى این حدیث مى ‏گوید این سخن بر من گران آمد، امام متوجه شد و به من فرمود:
ا ما تقرا کتاب اللَّه عز و جل‏ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏، هو و اللَّه على بن ابى طالب‏:" آیا کتاب خداوند عز و جل را نمى‏ خوانى که می گوید: عمل کنید خدا و پیامبرش و مؤمنان عمل شما را مى ‏بینند بخدا سوگند منظور از مؤمنان على بن ابى طالب (و امامان دیگر از فرزندان او) مى ‏باشد «1».
البته در بعضى از این اخبار تنها سخن از پیامبر ص به میان آمده و در پاره ‏اى از على ع، و در بعضى پیامبر و امامان همگى ذکر شده ‏اند، همانطور که بعضى تنها عصر پنجشنبه را وقت عرض اعمال مى ‏شمرند، و بعضى همه روز، و بعضى هفته‏ اى دو بار و بعضى در آغاز هر ماه و بعضى بهنگام مرگ و گذاردن در قبر.
روشن است که این روایات منافاتى با هم ندارند، و همه آنها مى ‏تواند صحیح باشد، درست همانند اینکه در بسیارى از مؤسسات گزارش کارکرد، روزانه را همه روز، و گزارش کار هفته را در پایان هفته، و گزارش کار ماه یا سال را در پایان ماه یا سال به مقامات بالاتر مى ‏دهند.
در اینجا این سؤال پیش مى‏ آید که آیا از خود آیه فوق منهاى روایاتى که در تفسیر آن وارد شده است این موضوع را مى‏ توان استفاده کرد و یا همانگونه که مفسران اهل سنت گفته ‏اند آیه اشاره به یک مسئله عادى دارد و آن اینکه انسان هر عملى انجام دهد، خواه ناخواه ظاهر خواهد شد، و علاوه بر خداوند،

______________________________

(1) اصول کافى جلد 1 صفحه 171 (باب عرض الاعمال).

پیامبر ص و همه مؤمنان از طرق عادى از آن آگاه مى‏ شوند.
در پاسخ این سؤال باید گفت: انصاف این است که در خود آیه شواهدى بر این موضوع داریم زیرا:
اولا: آیه اطلاق دارد، و تمام اعمال را شامل مى ‏شود و مى ‏دانیم که همه اعمال از طرق عادى بر پیامبر ص و مؤمنان آشکار نخواهد شد، چرا که بیشتر اعمال خلاف در پنهانى و بطور مخفیانه انجام مى‏ شود و در پرده استتار غالبا پوشیده مى ‏ماند، و حتى بسیارى از اعمال نیک مستور و مکتوم چنین است.
و اگر ما ادعا کنیم که همه اعمال اعم از نیک و بد و یا غالب آنها بر همه روشن مى‏ شود سخنى بسیار گزاف گفته‏ ایم.
بنا بر این آگاهى پیامبر ص و مؤمنان از اعمال مردم باید از طرق غیر عادى و به تعلیم الهى باشد.
ثانیا: در پایان آیه مى ‏خوانیم‏ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‏" خداوند شما را در قیامت به آنچه عمل کرده ‏اید آگاه مى ‏سازد" شک نیست که این جمله تمام اعمال آدمى را اعم از مخفى و آشکار شامل مى ‏شود، و ظاهر تعبیر آیه این است که منظور از عمل در اول و آخر آیه یکى است، بنا بر این آغاز آیه نیز همه اعمال را چه آشکار باشد چه پنهان باشد شامل مى ‏شود، و شک نیست که آگاهى بر همه اینها از طرق عادى ممکن نیست.
به تعبیر دیگر پایان آیه از جزاى همه اعمال سخن مى ‏گوید، آغاز آیه نیز از اطلاع خداوند و پیامبر و مؤمنان نسبت به همه اعمال بحث مى‏ کند، یکى مرحله آگاهى است، و دیگرى مرحله جزا، و موضوع در هر دو قسمت یکى است.
ثالثا: تکیه روى مؤمنان در صورتى صحیح است که منظور همه اعمال و از طرق غیر عادى باشد، و الا اعمال آشکار را هم مؤمنان مى ‏بینند و هم غیر مؤمنان.
از اینجا ضمنا این نکته روشن مى‏ شود که منظور از مؤمنان در این آیه- همانگونه که در روایات فراوانى نیز آمده است- تمام افراد با ایمان نیست، بلکه گروه خاصى از آنها است که به فرمان خدا از اسرار غیب آگاهند یعنى جانشینان راستین پیامبر ص.
نکته مهمى که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که، همانگونه که سابقا اشاره کردیم مساله عرض اعمال اثر تربیتى فوق العاده‏ اى در معتقدان به آن دارد، زیرا هنگامى که من بدانم علاوه بر خداوند که همه جا با من است پیامبر ص و پیشوایان محبوب من همه روز یا همه هفته از هر عملى که انجام مى ‏دهم، در هر نقطه و هر مکان اعم از خوب و بد همه آگاه مى ‏شوند، بدون شک بیشتر رعایت مى‏ کنم و مراقب اعمال خود خواهم بود.
درست مثل اینکه کارکنان مؤسسه ‏اى بدانند همه روز یا همه هفته گزارش تمام جزئیات اعمال آنها به مقامات بالاتر داده مى ‏شود و آنها از همه آنها با خبر مى ‏گردند.
 آیا رؤیت در اینجا به معنى دیدن است‏؟
2- معروف در میان گروهى از مفسران این است که رؤیت در جمله‏ فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ‏ .... به معنى معرفت است، نه به معنى علم، چرا که یک مفعول بیشتر نگرفته و مى‏دانیم که اگر رؤیت به معنى علم باشد دو مفعول مى‏ گیرد.
ولى مانعى ندارد که رؤیت را به همان معنى اصلیش که مشاهده محسوسات باشد بگیریم نه به معنى" علم" و نه به معنى" معرفت"، این موضوع در مورد خداوند که همه جا حاضر و ناظر است و به همه محسوسات احاطه دارد جاى بحث نیست، و اما در مورد پیامبر ص و امامان نیز مانعى ندارد که آنها خود اعمال را به هنگام عرضه شدن ببینند، زیرا مى ‏دانیم اعمال انسان فانى نمى ‏شود بلکه تا قیامت باقى می ماند.

 

13- تفسیر نور

وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «105»
وبگو: (هر گونه که مى‏ خواهید و مى ‏توانید) عمل کنید، که بزودى خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را مى ‏نگرند و بزودى به سوى داناى غیب و آشکار بازگردانده مى ‏شوید، پس شما را به آنچه انجام مى ‏دادید، آگاه خواهد کرد.

نکته ‏ها:
این آیه که بیان کننده‏ى آگاهى خدا وپیامبر ومؤمنان از عملکرد ماست، همان عقیده‏ ى شیعه را مبنى بر «عرضه‏ ى اعمال» بر اولیاى خدا بیان مى ‏کند. این عرضه، روزانه یا هر هفته و هر ماه انجام مى‏گیرد و اگر اعمال ما خوب باشد، اولیاى خدا از ما شاد مى ‏شوند و اگر بد باشد، نگران و اندوهگین مى ‏گردند. ایمان به این عرضه ‏ى عمل، در ایجاد تقوا و حیا مؤثّر است. امام صادق علیه السلام فرمود: اى مردم! با گناهِ خود، رسول خدا را ناراحت نکنید. «1»
به گفته ‏ى روایات، مراد از «مؤمنون»، امامان معصومند که خداوند آنان را از اعمال ما آگاه مى ‏سازد. «2»

______________________________

(1). تفسیر کنزالدقائق.
(2). تفسیر کنزالدقائق.

پیام‏ها:
1- انسان در عمل آزاد است، نه مجبور. «اعْمَلُوا»
2- توجّه به اینکه اعمال ما زیر نظر خداست، مانع گناه است. «فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ»
3- هر چه بیننده‏ ى اعمال بیشتر باشد، شرم وحیاى انسان از خلافکارى بیشتر است، به خصوص اگر بیننده، خدا و پیامبر و مؤمنان باشند. «فَسَیَرَى اللَّهُ‏، وَ رَسُولُهُ، وَ الْمُؤْمِنُونَ»
4- عمل معیار سنجش است، آنچه در دنیا بر اولیاى خدا عرضه مى ‏شود عمل است، آنچه هم در قیامت مورد حساب قرار مى‏ گیرد، عمل است. «اعْمَلُوا، فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ‏، فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»
5- اعمال انسان حقایقى دارد که در قیامت براى او روشن خواهد شد. «فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ‏، فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»
 

14- تفسیر نور الثقلین

316- عن محمد بن مسلم عن أحدهما قال: سئل عن الأعمال هل تعرض على رسول الله صلى الله علیه و آله؟ فقال: ما فیه شک، قیل له: أ رأیت قول الله: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ‏ قال: الله شهد فی أرضه‏ «1».
317- عن زرارة قال: سألت أبا جعفر علیه السلام عن قول الله: «اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»؟ قال ترید ان یروون على هو الذی فی نفسک.
318- عن ابى بصیر عن ابى عبد الله علیه السلام‏ ان أبا الخطاب کان یقول: ان رسول الله صلى الله علیه و آله تعرض علیه اعمال أمته کل خمیس، فقال ابو عبد الله علیه السلام: هو هکذا، و لکن رسول الله صلى الله علیه و آله تعرض علیه أعمال أمته کل صباح و مساء أبرارها و فجارها فاحذروا، و هو قول الله تبارک و تعالى: «فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قال: تعرض على رسول الله صلى الله علیه و آله أعمال أمته کل صباح أبرارها و فجارها فاحذروا.
319- عن زرارة عن برید العجلی قال: قلت لأبی جعفر علیه السلام فی قول الله‏ «اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» فقال: ما من مؤمن یموت و لا کافر یوضع فی قبره حتى یعرض عمله على رسول الله صلى الله علیه و آله و على فهلم الى آخر من فرض الله طاعته على العباد.
320- و قال ابو عبد الله علیه السلام‏. و المؤمنون هم الائمة.
321- عن محمد بن مسلم عن أبی عبد الله علیه السلام‏ «اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ»

______________________________

(1) و فی المصدر «قال: للّه شهداء فی أرضه».

قال: ان الله شاهدا فی أرضه و ان اعمال العباد تعرض على رسول الله صلى الله علیه و آله.
322- عن محمد بن حسان الکوفی عن محمد بن جعفر عن أبیه جعفر عن أبیه علیه السلام قال: إذا کان یوم القیمة نصب منبر عن یمین العرش له اربع و عشرون مرقاة، و یجی‏ء على ابن أبی طالب علیه السلام و بیده لواء الحمد، فیرتقیه و یذکره‏ «1» و یعرض الخلایق علیه، فمن عرفه دخل الجنة و من أنکره دخل النار و تفسیر ذلک فی کتاب الله: «قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ».
323- فی أمالی شیخ الطائفة «قدس سره» باسناده الى عمر بن أذینة قال: کنت عند أبی عبد الله علیه السلام فقلت له: جعلت فداک قوله عز و جل: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قال: إیانا عنى.
324- فی أصول الکافی احمد عن عبد العظیم عن الحسین بن صباح عمن أخبره قال: قرأ رجل عند أبی عبد الله علیه السلام: «قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» فقال: لیس هکذا هی، انما هی «و المأمونون» فنحن المأمونون.
325- محمد بن یحیى عن احمد بن محمد عن الحسین بن سعید عن القاسم بن محمد عن على بن ابى حمزة عن ابى بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام قال: تعرض الأعمال على رسول الله صلى الله علیه و آله اعمال العباد کل صباح أبرارها و فجارها فاحذروها، و هو قول الله عز و جل: «اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ» و سکت.
326- عدة من أصحابنا عن احمد بن محمد عن الحسین بن سعید عن النضر بن سوید عن یحیى الحلبی عن عبد الحمید الطائی عن یعقوب بن شعیب قال: سألت أبا عبد الله علیه السلام عن قول الله عز و جل: «اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قال: هم الائمة.
327- على بن إبراهیم عن أبیه عن عثمان بن عیسى عن سماعة عن ابى عبد الله علیه السلام قال: سمعته یقول: ما لکم تسوؤن رسول الله صلى الله علیه و آله؟ فقال له رجل: کیف نسوئه فقال: أما تعلمون ان أعمالکم تعرض علیه؟ فاذا راى فیها معصیة سائه ذلک فلا تسوؤا

______________________________

(1) و فی المصدر «و یرکبه».

رسول الله صلى الله علیه و آله و سروه.
328- على عن أبیه عن القاسم بن محمد الزیات عن عبد الله بن أبان الزیات و کان مکینا عند الرضا علیه السلام قال: قلت للرضا علیه السلام: ادع الله لی و لأهل بیتی، فقال: أو لست أفعل؟ و الله ان أعمالکم لتعرض على فی کل یوم و لیلة، قال: فاستعظمت ذلک فقال: اما تقرء کتاب الله عز و جل: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قال: هو و الله على بن ابى طالب علیه السلام‏ «1».
329- احمد بن مهران عن محمد بن على عن ابى عبد الله الصامت عن یحیى بن مساور عن ابى جعفر علیه السلام‏ انه ذکر هذه الآیة «فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» قال: هو و الله على بن ابى طالب علیه السلام.
330- عدة من أصحابنا عن احمد بن محمد عن الوشاء قال: سمعت الرضا علیه السلام یقول: ان الأعمال تعرض على رسول الله صلى الله علیه و آله أبرارها و فجارها.
331- فی تفسیر على بن إبراهیم حدثنی ابى عن حنان بن سدیر عن أبیه عن ابى جعفر علیه السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: مقامی بین أظهرکم خیر لکم، فان الله یقول‏ «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ» و مفارقتی إیاکم خیر لکم، فقالوا: یا رسول الله مقامک بین أظهرنا خیر لنا فکیف یکون مفارقتک خیر لنا؟ فقال: اما مفارقتی إیاکم خیر لکم فلأنه یعرض على کل خمیس و اثنین أعمالکم، فما کان من حسنة حمدت الله علیها، و ما کان من سیئة استغفرت لکم.
332- فی کتاب جعفر بن محمد الدوریستی باسناده الى ابى ذر رضى الله عنه عن النبی صلى الله علیه و آله انه قال: یا أبا ذر تعرض اعمال أهل الدنیا على الله من الجمعة الى الجمعة فی یوم الاثنین و الخمیس، فیغفر لکل عبد مؤمن الا عبدا کانت بینه و بین أخیه شحناء «2».
333- فی کتاب معانی الاخبار حدثنا محمد بن الحسن بن احمد بن الولید رضى الله عنه قال: حدثنا الحسین بن الحسن بن أبان عن الحسین بن سعید عن صفوان بن‏
______________________________
(1) یعنى علیا و أولاده الائمة علیهم السلام قاله الفیض (ره) فی الوافی.
(2) الشحناء: البغض و العداوة.

یحیى عن حجر بن زایدة عن حمران قال: سألت أبا عبد الله علیه السلام عن قول الله عز و جل:
«الا المستضعفین» قال: هم أهل الولایة. قلت: و اى ولایة؟ قال: انها لیست بولایة فی الدین، لکنها الولایة فی المناکحة و الموارثة و المخالطة، و هم لیسوا بالمؤمنین و لا بالکفار و هم المرجون لأمر الله.
334- فی أصول الکافی محمد بن یحیى عن احمد بن محمد عن الحسین بن سعید عن فضالة بن أیوب عن عمر بن أبان قال: سألت أبا عبد الله علیه السلام عن المستضعفین؟
فقال: هم أهل الولایة فقلت: و اى ولایة؟ قال: اما انها لیست بولایة فی الدین، و لکنها الولایة فی المناکحة و الموارثة و المخالطة و هم لیسوا بالمؤمنین و لا بالکفار و منهم المرجون لأمر الله عز و جل.

 

منابع: 

1-اطیب البیان فی تفسیر القرآن
2-البرهان فى تفسیر القرآن
3-التبیان فى تفسیر القرآن
4-روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن
5-تفسیر الصافى
6-تفسیر الکاشف
7- مجمع البیان فى تفسیر القرآن
8-ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن
9-تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین
10-المیزان فى تفسیر القرآن
11- ترجمه تفسیر المیزان
12-تفسیر نمونه
13-تفسیر نور
14- تفسیر نور الثقلین