وعده بهشت به صحابه با توجه به آیه 100 توبه

در مورد وعده تمام یاران پیامبر به بهشت که با توجه به آیه 100 سوره توبه " وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ..." خداوند ذکر کرده چه جوابی دارید؟

خلاصه جواب:
اولا : حتی طبق نظر اهل سنت ، این آیه شامل همه صحابه نیست .
ثانیا : مقصود از سابقون زودتر اسلام آوردن نیست بلکه به ایمان و عمل صالح است.

جواب تفصیلی :
در این آیه خداوند سه گروه را مدح نموده است :
1- سابقین اولیه از مهاجرین (مهاجرین اولیه) :

( در آیه آمده است من المهاجرین (از مهاجرین) پس شامل همه مهاجرین و متاخرین ایشان نمی شود .
مگر اینکه ادعا کنند کلمه "من" در اصطلاح علم نحو بیانیه است که چنین مطلبی قابل اثبات نیست .

2- سابقین اولیه از انصار :

یعنی در کسانیکه در همان ابتدا به یاری رسول خدا آمدند و ایشان را پناه دادند ( یاوران اولیه). پس شامل همه انصار و نیز فرزندان ایشان و... نخواهد شد .

پس در ابتدای این آیه دو گروه را مطرح نمود که یکی از آنها مهاجرین اولیه و دومی یاوران اولیه است که قبل از محکم شدن پایه های حکومت اسلامی اسلام آوردند.

توضیح این دو گروه :
کسانیکه ایمان آورده بر مصیبت ها صبر کرده به مدینه یا حبشه هجرت کردند .
کسانیکه در همان ابتدا حضرت و یاورانشان را پناه داده و آماده دفاع از اسلام شدند.
این دو دسته قطعا شامل کسانی می شود که قبل از بدر ایمان آوردند .

اما کسانیکه بعد از قوت گرفتن دین و ظهور قدرت آن (در جنگ بدر) ، اسلام آوردند دیگر دلیلی برشمول این آیه در مورد ایشان موجود نمی باشد.

و اگر کسی چنین ادعایی داشته باشد باید دلیل ارائه کند .

3- کسانی هستند که با نیکی این دو دسته را تبعیت نمودند.
بنا بر آنچه که در تعریف دو قسم گذشته گفته شد ، این دسته شامل کسانی می شود که بعد از جنگ بدر تا بیعت رضوان یا فتح مکه اسلام آوردند .

بنا بر این دیگر شامل کسانیکه در سال نهم ( عام الوفود یا سال نمایندگان) اسلام آوردند نخواهد شد.
و دلیل مدح ایشان در این آیه این است که ایشان سیره حسنه دو دسته قبل را پیش گرفته و در همان راه قدم برداشتند .
پس ملاحظه می شود که نمی توان با این آیه عدالت ده هزار صحابه ( ای را که اسم ایشان در معاجم ذکر شده است ) یا صد هزار  (نفری را که در اماکن مختلف رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را دیده اند اما تنها عددشان در کتب ذکر شده است ) نخواهد شد.

مطالبی که ذکر شد آن چیزی است که از ظاهر این آیه به راحتی بدست می آید .

اما اهل سنت با این که ادعا دارند این آیه شامل همه صحابه می شود ، هیچ گونه دلیل و مدرک صحیحی ارائه نکرده و حتی علمای ایشان در مورد مقصود آیه اختلاف کرده اند :

ابن جوزی حنبلی می گوید در مورد مقصود این آیه از سابقین اولیه 6 قول موجود است :
1 . کسانی هستند که به دو قبله نماز خوانده اند .

این نظر ابو موسی اشعری و سعید بن مسیب و ابن سیرین و قتاده است .
2 . کسانی هستند که در بیعت رضوان با رسول خدا بیعت نمودند . این نظر شعبی است .
3 . کسانی هستند که در جنگ بدر شرکت داشته اند . این نظر عطاء بن ابی ریاح است .
4 . همه صحابه هستند که به سبب صحبت رسول خدا ، به مقام سبقت رسیده اند .

این نظر محمد بن کعب ال القرظی است.
5 . مقصود سابقین به ثواب و شهادت است . این نظر را ماوردی ذکر کرده است .
6 . کسانیکه قبل از هجرت اسلام آوردند ؛ این نظر قاضی ابو یعلی است.
زاد المسیر: ج3 ص333، بتحقیق محمد بن عبد الرحمن عبد اللّه، ط. دار الفکر ـ بیروت.

شبیه همین مطلب در تفسیر طبری نیز آمده است.
تفسیر الطبری: ج11 ص10، بتحقیق صدقی جمیل العطّار. ط. دار الفکر ـ بیروت.

سیوطی نظر هفتمی را بیان می کند که در آن آمده است : سابقین تنها ابو بکر عمر علی سلمان و عمار یاسر هستند و برای این مطلب روایاتی را نقل می کند.
الدر المنثور: ج3 ص269. ط. الفتح ـ جدّة.

جدای از این اختلاف ایشان در معنای تابعین نیز اختلاف دارند :
ابن جوزی می گوید:
کسی که سابقین را همه صحابه دانسته است ، تابعین را همان تابعین صحابه ( تابعین اصطلاحی ) می داند . از ابن عباس نیز روایت شده است که مقصود کسانی است که تا روز قیامت به نیکی از ایشان تبعیت کنند .
اما کسی که می گوید سابقین متقدمین از صحابه هستند می گوید مقصود از تابعین کسانی است که در روش از ایشان تبعیت کرده اند . فضل سابقین به زودتر انجام دادن است ؛ اگرچه همه صحابه فضل صحبت را برده اند .

عطاء می گوید : اتباع به احسان آن است که یاد محاسن سابقین بوده و بر ایشان رحمت فرستد
زاد المسیر: ج3 ص333.

ابن جریر و سیوطی گفته اند مقصود کسانی است که از مسلمانان تا روز قیامت باقی می مانند.
جامع البیان: ج82 ص120، والدر المنثور: ج3 ص271.

ثعالبی نیز کلام شعبی را نقل کرده که می گوید:
مقصود از سابقین کسانی است که بیعت رضوان را درک کرده اند و تابعین باحسان سایر صحابه است و البته در این لفظ تابعین وسایر امت نیز به شرط احسان وارد می شوند
تفسیر الثعالبی: ج3 ص208، بتحقیق الدکتور عبد الفتّاح أبو سنة. ط. دار إحیاء التراث العربی ـ بیروت.

شوکانی نیز می گوید :
تابعین باحسان کسانی هستند که سابقین از مهاجر و انصار را تبعیت کرده اند . و ایشان صحابه ای هستند که بعد از آنها آمدند و نیز کسانی که بعد از آن تا روز قیامت هستند ؛ و مقصود تابعین اصطلاحی نیست .
و مقصود از "به نیکی" قیدی برای تابیعین است .

یعنی کسانی که از ایشان تبعیت کردند در حالیکه با اقتدا به سابقین ، در کردار و گفتار ، نیکی را روش خود قرار داده بودند .
فتح القدیر: ج2 ص398. ط. عالم الکتب ـ بیروت.

حال با این همه تفسیر مختلف اهل سنت چگونه ادعا می کنند که این آیه به صراحت عدالت همه صحابه را بیان می کند ، خدا می داند!!!
جدای از همه این مطالب ، ما با استفاده از قرآن می گوییم که معنای سابق اصلا زودتر اسلام آوردن نیست بلکه سبقت در ایمان و کارهای نیک است. قرآن در چند جا لفظ سابق را مطرح کرده است :

ثُمَّ أورَثنَا الکِتَابَ الَّذِینَ اصطَفَینَا مِن عِبَادِنَا فَمِنهُم ظَالِمٌ لِنَفسِهِ وَمِنهُم مُقتَصِدٌ وَمِنهُم سَابِقُ بِالخَیرَاتِ بِإِذنِ الله ذَلِکَ هُوَ الفَضلُ الکَبِیرُ ( فاطر 32 )
سپس کتاب را به برگزیدگان از بندگانمان دادیم پس از ایشان کسانی هستند که به خودشان ظلم نموده اند واز ایشانند میانه روها واز ایشانند کسانی که به سوی نیکی ها با اجازه پروردگارشان سبقت می جویند . این همان فضل بزرگ است .

سَابِقُوا إلى مَغفِرَةٍ مِن رَبِّکُم وَجَنَّةٍ عَرضُها کَعَرضِ السَّمَاءِ وَالأرضِ (الحدید 21 )
سبقت بگیرید به سوی بخششی از پروردگارتان وبهشتی که وسعت آن مانند وسعت آسمان وزمین است
در همه این آیات سبقت تنها به سوی خیرات ومغفرت الهی مطرح شده است.
اما اصطلاحا سبقت در اسلام اگر ایمان همراه آن نباشد فائده ای ندارد . چون بسیاری از مسلمانان قبل دیگران اسلام آوردند اما به زور شمشیر .

قالَتِ الأعرَابُ آمَنَّا قُل لَم تُومِنُوا وَلَکِن قُولُوا أسلَمنَا (سوره حجرات آیه 14)
اعراب گفتند ما ایمان آورده ایم بگو ایمان نیاوردید بلکه بگویید اسلام آوردم.