علت نامگذاری شب چله و ورود واژه یلدا

عدد چهل از گذشته‌های دور جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ما داشته است. ایرانیان باستان زمستان را به دو بخش چهل روزه تقسیم کرده‌اند: «چله‌ی بزرگ» و «چله‌ی کوچک». شب آخر آذر از آن جهت چله نامیده شده است که آغاز چله‌ی بزرگ و آمدن سرمای زمستان را هشدار می‌دهد. درست چهل روز بعد از شب چله، جشن سده به پایان رسیدن چله‌ی بزرگ زمستان را ندا می‌دهد. در چهل روز دوم سرمای زمستان کم‌تر است و آسیب کم‌تری می‌رساند و از آن جهت آن را چله‌ی کوچک می‌نامند.

پیروان آیین مهر، بلندتر شدن روزها را از برکت حکم‌رانی ایزد مهر بر زمین می‌دانستند و کوتاه‌تر شدن شب‌ها را نشانه‌ای از غلبه‌ی او بر اهریمن. آن‌ها در شب چله به پای‌کوبی و جشن و سرور می‌پرداختند تا شکست اهریمن را جشن بگیرند و گاه تا دمیدن پرتو پگاه در دامنه‌ی کوه‌های البرز به انتظار باززاییده‌شدن خورشید می‌نشستند. برخی در مهرابه‌ها (نیایشگاه‌های پیروان آیین مهر) به نیایش مشغول بودند تا پیروزی مهر و شکست اهریمن را از خداوند طلب کنند.در ایران به مرور زمان نیایشگاههای مهری که به قدرتمند نمودن نیروی جسم همراه با نیایش پرداخته می‌شد تبدیل به زورخانه های باستانی ایران شده  که به حرکات ورزشی پرداخته و همزمان به مدح مولا علی پرداخته می‌شود.

 

(معبد مهری با قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال در مراغه آذربایجان )

 

(نمونه ای از زورخانه های ایران الگوی معماری و عملکردی مشابه معابد مهری )

 

                              (نقش میترا در پشت و روی یک کنده کاری متعلق به سده دوم یا سوم پس از میلاد)

 

دیوار نگاره‌ی میترا و قربانی کردن گاو نر (ورزا ) و دنباله فلکی ردای میترا

این دیوارنگاره از یک میترائیوم (پرستشگاه آیین میترائیسم) در مارینو ایتالیاست

ورود واژه یلدا

یلدا واژه‌ای سریانی است به معنی میلاد و تولد. روشن نیست که این لغت سریانی چه زمانی و چگونه وارد زبان پارسی شده است احتمال می‌رود که بعد از کشتار دسته‌جمعی مسیحیان اولیه در امپراطوری روم و مهاجرت مسیحیان سریانی پس از این کشتارها به امپراطوری ساسانی، لغت یلدا وارد زبان پارسی شده باشد

به‌هرروی در ایران امروز شب یلدا و شب چله به عنوان واژگانی مترادف درآمده‌اند و کمتر از ارتباط لغوی یلدا با میلاد خورشید، ظهور مهر یا میلاد مسیح سخن می‌رود.

یلدای امروز

بعد از ورود اسلام به ایران، اهمیت مذهبی گرامی‌ داشت شب چله از بین رفت ولی ایرانیان این سنت کهن را هنوز پاس می‌دارند.

ارکان سفره‌ی شب چله هندوانه و انار از ارکان سفره‌ی این شب هستند. قرمزی این دو میوه یادآور سرخی طلوع خورشید است و از میراث آیین مهر. جدا از این دو میوه‌ی مخصوص، ایرانیان نقاط مختلف کشور، به شیوه‌های متفاوتی سفره‌ی خود را تزئین می‌کنند.