سیمای امیرالمومنین و خلیفه اول در حادثه لیلة المبیت
حضرت امیرالمومنین(ع) اولین انسانی بود که پیش از همه به پیامبر اکرم(ص) ایمان آورد و از تمام وجود خویش حتی جان خود برای پیش‌برد اهداف مقدس حضرت گذشتند و در هیچ حادثه و جنگی از یاری پیامبر(ص) و دین خدا فرو گذاری نکرد. جای جای تاریخ و در سیره و زندگی رسول خدا(ص) ردپایی از فداکاری‌ها و رشادت‌ها و جان‌گدازی‌های امیرالمؤمنین(ع) است.
قرآن کریم نیز در آیات متعددی این فداکاری‌ها را بازگو کرده است؛ یکی از این آیات، آیه «لیلة المبیت» می‌باشد که از مهم‌ترین آیات در فضایل امیرالمؤمنیین(ع) مىباشد، فضیلتى که نظیر آن در اسلام براى هیچ کس ثابت نشده است.
قرآن کریم در این باره می‌فرماید:
« وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ[بقره/207]
بعضى از مردم جان خود را به خاطر خشنودى خدا مىفروشند؛ و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».
تمام مفسران و علمای شیعه و سنّى، اتفاق نظر دارند که این آیه در شأن فداکارى و ایثار بینظیر امیرالمومنین(ع) نازل گشته است.[1]
خلاصه شأن نزول این است که خداوند به وسیله پیک وحى پیامبرش را از توطئه مشرکین مبنی بر قتل ایشان آگاه کرد؛ پیامبر(ص) نیز تصمیم گرفت تا از مکّه خارج شود و برای این کار می‌بایست به طور مخفیانه خارج شود، به همین جهت باید شخصى به جاى پیامبر اسلام(ص) در بستر او می‌خوابید، تا دشمن متوجّه غیبت و خروج ایشان از مکّه نگردد. به همین منظور علی بن ابی‌طالب(ع) تمام خطرات را به جان خرید و به جای پیامبر(ص) در بستر او خوابید و هنگامى که حضرت به سمت مدینه حرکت مىکند، خداوند متعال در بین راه مکّه و مدینه این آیه را نازل کرد.[2]
حقیقتا لیلة المبیت شب بسیار حسّاس، خطرناک و سرنوشتسازى براى اسلام بود و فقط امیرالمومنین(ع) بود که با شجاعت تمام، پیامبر اکرم(ص) را از کانون خطر دور ساخت و بدین ترتیب خداوند متعال نیز خریدار جان او می‌شود. به راستی چه فضیلتی بالاتر از این که مالک همه جهان هستى، جان انسانى را به بالاترین قیمت بخرد؟
از آن طرف خلیفه اول زمانی که همراه پیامبر اکرم(ص) در غار ثور پناه گرفته است-برفرض بپذیریم که ابوبکر همراه پیامبر بوده-[3] به هنگامى که صداى پاى دشمنان اسلام که در تعقیب پیامبر(ص) از مکّه خارج شده بودند، را مىشنود، ترس سراسر وجودش را فرا مىگیرد و پیامبر دلدارىاش مىدهد تا مقدارى از وحشت او کاسته شود.
«بخارى» در «صحیح» خود به نقل از ابوبکر مى‌نویسد:
«سراقة بن مالک ما را دنبال کرد، گفتم: اى رسول خدا به دنبال ما آمدند، فرمود: نترس که خداوند با ماست».[4]
هم‌چنین «ابوبکر هیثمى» و «محمد بن على شوکانى» مى‌نویسند:
«قریشیان به غاری که رسول خدا(ص) و ابوبکر در آن بودند، رسیدند و تا دهانه غار نیز پیش رفتند و رسول خدا(ص) صدای آن‌ها را شنید، در این هنگام ابوبکر ترسید و بیم و ترس به او روی آورد، رسول خدا(ص) به او فرمود: نترس که خداوند با ماست».[5]
قابل توجه و تأمل است که چه طور اکثر مفسران اهل سنت ادعا کرده‌اند که حزن ابوبکر براى رسول خدا بوده است! در حالی که برخى از بزرگان‌شان اصرار مىکنند که پیامبر خدا(ص) همواره در سکینه و آرامش است و نیاز به نزول دوباره آن از جانب خداوند نیست؛ ولى در این‌جا که سخن از اندوه و حزن ابوبکر مى‌شود، ادعا مىکنند که چون پیامبر خدا(ص) مصون از ضرر مشرکان نبود، ابوبکر براى او نگران شد! و نکته دیگر آن‌که آنان برای گفته خود هیچ سند و مدرکی ارائه نکرده‌اند.
از طرفی اگر وی فقط بر جان رسول خدا(ص) ترسیده بود، رسول خدا مى‌فرمود:
«لا تحزن ان الله معی؛
تو نگران من نباش که خدا با من است» نه این که به صورت جمع بفرماید: خدا با ماست.
اصلا حتى اگر بپذیریم که نگرانى ابوبکر براى رسول خدا(ص) بوده است، پس چرا وقتی پیامبر(ص) به وى یادآورى کرد که خداوند با ماست و او را از حزن و اندوه منع کرد؛ او با این سخن پیامبر(ص) اطمینان پیدا نکرد و نگرانی او هم‌چنان ادامه داشت. آیا این عدم اطمینان به سخن رسول خدا(ص) نقیصه بزرگى براى وى محسوب نمی‌شود.
بنابراین یک بار دیگر شاهد فضیلت و برتری امیرالمومنین(ع) بر شیخین هستیم و همین یک آیه بر ولایت و خلافت و جانشینی حضرت کفایت می‌کند؛ چرا که کسی سزاوار جانشینی رسول خدا(ص) است که درگذشته شاهد فداکاری و شجاعت و مهم‌تر از همه اعتماد پیامبر به او، بوده باشیم. و امیرالمومنین(ع) تنها شخصی است که دارای همه این صفات می‌باشد.
_______________________________________
پی‌نوشت
[1]. تاریخ الطّبرى، ج 2، ص 99 تا 101؛ سیره ابن هشام، ج 2، ص 291 ؛ السیرة الحلبیّة، ج 2، ص 29؛ تاریخ الیعقوبى، ج 2، ص 29؛ مسند احمد، ج 1، ص 348 ؛ تذکرة ابن الجوزى، ص 21؛ فصول ابن صباغ المالکى، ص33؛ شرح نهج البلاغه ابن أبی الحدید، ج 13، ص 261.
[2]. مشروح داستان لیلة المبیت را در فروغ ابدیّت، جلد اوّل، صفحه 417 به بعد مطالعه فرمایید.
[3].در این مسأله که آیا ابوبکر در غار ثور همراه پیامبر بوده یا خیر، اختلافات فراوانی بین شیعه و سنی وجود دارد. امّا شواهد بسیاری دلالت می‌کند که خلیفه اول در غار ثور حضور نداشته. برای مطالعه بیشتر به« ابوبکر و غار ثور+سند»با این لینک http://www.sonnat.net/article.asp?id=713&cat=77 مراجعه شود.
[4]. صحیح البخاری، ج 3، ص 3418، ناشر: دار ابن کثیر، الیمامة – بیروت.
[5]. مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ج 6، ص 52، ناشر:دار الکتاب العربی بیروت؛ فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر، ج 2، ص 364، ناشر: دار الفکر – بیروت.
رهروان ولایت
