سند احادیث مربوط به دوازده خلیفه

آیا این سخن معروف پیامبر(ص) که جانشینان خود را دوازده نفر را معرفی کرد، معتبر است؟

پاسخ :

این احادیث معتبرند. توضیح آنکه در ارزیابى سند احادیث مربوط به تعداد خلفا ، چند نکته قابل ذکر است :

 الف . سند این احادیث در منابع کهن و معتبر اهل سنّت، به جابر بن سَمُره [۱] و ابو جحیفه [۲] مى رسد .

 ب . گزارش جابر بن سَمُره [۳] در نزد اهل سنّت ، صحیح و معتبر است . بغوى در ارزیابى این حدیث مى گوید :

 بر صحّت این حدیث ، اتّفاق وجود دارد .[۴]

افزون بر این ، آلبانى، برخى طُرُق این حدیث را صحیح مى داند .[۵] این حدیث همچنین در صحیح مسلم [۶]و صحیح البخارى [۷]روایت شده که این نقل ها نیز نزد اهل سنّت معتبر شمرده مى شوند ، هر چند در نقل بخارى به جاى «اثنا عشر خلیفة» ، «اثنا عشر أمیراً» آمده است .

 ج . گزارش جابر بن سَمُره با همان اسنادى که در منابع اهل سنّت آمده ، در منابع حدیثى شیعه نیز نقل شده است .[۸]

 د . احادیث یاد شده ، علاوه بر جابر بن سَمُره [۹] از طریق عبد اللَّه بن عمر ،[۱۰] عبد اللَّه بن مسعود ،[۱۱]عبد اللَّه بن عمرو بن عاص ،[۱۲] اَنَس بن مالک [۱۳] و عبد اللَّه بن ابى اوفى [۱۴] نیز نقل شده اند ؛ لیکن منابعى که این گزارش ها را روایت کرده اند ، مصادر شیعى اند .[۱۵]

 ه . نکته قابل تأمّل ، این است که : سخنى سرنوشت ساز با آن اهمّیت که آینده رهبرى در جامعه اسلامى را رقم مى زند ، چرا آن گونه که باید ، مورد توجّه صحابیان قرار نگرفته و آنان کمتر به نقل آن پرداخته اند ، تا آن جا که حدیث «اِثنا عَشَرَ خلیفة (دوازده خلیفه)» به حدیث جابر بن سَمُره معروف گردیده است ؟

 بى تردید ، سیاسى بودن مضمون حدیث در عدم نقل آن توسّط اصحاب پیامبر صلى اللّه علیه و آله ، مؤثّر بوده است . از این رو، عدم شهرت نقل آن از طرق مختلف ، بر بى توجّهى صحابیان به این موضوع مهم، دلالت ندارد .

 

---

[۱] ر . ک : ص ۳۳۳ .

[۲] ر . ک : ص ۳۳۷ .

[۳] جابر بن سَمُره ، از صحابیان کم سال و خواهرزاده سعد بن ابى وقّاص است . پدرش در سال فتح مکّه مسلمان شد او در کوفه مى زیست و پس از سال ۷۳ وفات یافت از او ۱۴۶ حدیث ( با شمارش مکرّرها ) نقل شده که ۲۳ روایت آن، در صحیح مسلم است (تهذیب الکمال : ج ۴ ص ۴۳۷ ش ۸۶۷ ، الإصابة : ج ۳ ص ۱۴۹ ، سیر أعلام النبلاء : ج ۳ ص ۱۸۶ ، تهذیب الأسماء : ج ۱ ص ۱۴۲) .

[۴] شرح السنّة : ج ۱۵ ص ۳۱ .

[۵] سلسلة الأحادیث الصحیحة : ج ۱ ص ۶۵۱ ش ۳۷۶ .

[۶] ر . ک : ص ۳۳۲ - ۳۳۴ ح ۱۱۱ - ۱۱۳ .

[۷] ر . ک : ص ۳۴۰ ح ۱۲۳ .

[۸] ر . ک : الخصال : ص ۴۶۹ - ۴۷۳ ح ۱۲ - ۳۰ (با نوزده سند) ، المناقب ، ابن شهرآشوب : ج ۱ ص ۲۴۸ - ۲۵۰ ، العمدة : ص ۴۱۶ ح ۸۵۶ و ص ۴۱۹ ح ۸۷۱ ، کشف الغمّة : ج ۱ ص ۵۷ - ۵۸ ، إعلام الورى  : ج ۲ ص ۱۵۸ ، بحار الأنوار : ج ۳۶ ص ۲۳۹ ح ۳۸ .

[۹] ر . ک : ص ۳۳۲ - ۳۳۶ ح ۱۱۱ - ۱۱۶ .

[۱۰] ر . ک : ص ۳۳۸ ح ۱۱۸ - ۱۱۹ .

[۱۱] کمال الدین: ص ۲۷۹ ح ۲۶، بحار الأنوار: ج ۳۶ ص ۲۵۶.

[۱۲] ر . ک : ص ۳۳۹ ح ۱۲۰ .

[۱۳] ر . ک : ص ۳۴۱ (روایت عبد اللَّه بن أبی اوفى) .

[۱۴] ر . ک : ص ۳۴۱ (روایت انس) .

[۱۵] ر . ک : ص ۳۳۸ - ۳۴۰ ح ۱۱۸ - ۱۲۲