سجده پیامبر صلی الله علیه و آله چگونه بوده است؟

سؤال:
پیامبر صلی الله علیه وآله در زندگی­اش چگونه سجده می کرد؟ آیا او از چیزهایی مثل سجده گاه استفاده می کرد یاخیر؟

جواب:
شیعه معتقد است که در حال نماز باید بر زمین یا آنچه که از آن مى‏روید (مشروط به آنکه خوردنى یا پوشیدنى نباشد) سجده کرد؛ و سجده بر غیر این دو در حال اختیار صحیح نیست.

در حدیثى که از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم روایت شده و اهل سنت نیز آن را نقل کرده ‏اند، به این مطلب تصریح شده است:

«جُعِلَتْ لِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً » زمین، سجدگاه و مایه پاکیزگی برای من گردیده است[1]

طهور که ناظر به تیمم است، نشان مى‏دهد که مقصود از ارض زمین طبیعى است که از سنگ و خاک و مانند آن دو تشکیل مى‏شود.

 امام صادق علیه السلام نیز مى‏فرماید:

«السُّجُودُ لَا یَجُوزُ إِلَّا عَلَى الْأَرْضِ أَوْ عَلَى مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ إِلَّا مَا أُکِلَ أَوْ لُبِس»

سجده تنها باید بر زمین و آنچه می­رویاند-جز خوردنیها و پوشیدنیها-انجام گیرد.[2]

 سیره مسلمانان در عصر رسول گرامى سجده بر زمین مسجد بود که از سنگریزه‏ ها مفروش شده بود.

آنان هنگام گرمى هوا که سجده بر سنگهاى داغ مشکل بود، سنگریزه‏ ها را به دست مى‏گرفتند تا خنک شود و به هنگام نماز بر آن سجده کنند.

جابر بن عبد الله انصارى مى‏گوید:

من نماز ظهر را با پیامبر مى‏گزاردم؛ مشتى از سنگریزه در دست گرفته و آنها را دست به دست مى‏کردم تا خنک شود و به هنگام نماز بر آن سجده کنم[3]

پیامبر به یکى از صحابه، که از خاکمال شدن پیشانى دورى جسته بود، دستور داد و گفت:

«ترب وجهک»: صورت خود را خاکمال کن[4]

همچنین اگر احیانا برخى از افراد برگوشه عمامه خود سجده مى‏کردند، پیامبر آن را از زیر پیشانى آنها مى‏کشید.[5]

 این احادیث، همگى گواه آن است که در عصر رسول گرامى صلى الله علیه و آله و سلم، وظیفه‏ مسلمانان ابتدا سجده بر سنگ و خاک بوده و آنان هرگز بر فرش و لباس و گوشه عمامه سجده نمى‏کردند. ولى بعدها وحى الهى به پیامبر ابلاغ کرد که بر حصیر و بوریا نیز مى‏توان سجده کرد، و روایات بسیارى از سجده پیامبر بر حصیر و بوریا حکایت مى‏کند.[6]

 البته در مواقع عذر، گاه برخى از صحابه بر لباس خود سجده مى‏کردند، چنانکه انس بن مالک مى‏گوید: ما با پیامبر نماز مى‏خواندیم. هرگاه یکى از ما از گذاردن پیشانى بر زمین معذور بود بر گوشه عمامه یا لباس خود سجده مى‏کرد.[7]

 بر این اساس، شیعه ‏امامیه پیوسته بدین اصل مقید بوده و صرفا بر زمین و یا روییدنیهاى غیر مأکول و غیر ملبوس آن، مانند حصیر و بوریا، سجده مى‏کند؛ و اگر اصرار دارد که حتى الإمکان بر خاک و سنگ یا حصیر و مانند آن سجده کند به پاس این ادله است.

وانگهى بهتر این است که مساجد در بلاد اسلامى به گونه ‏اى باشد که پیروان همه مذاهب بتوانند به وظایف خود عمل نمایند.
در پایان از ذکر نکته‏اى ناگزیریم، و آن اینکه سنگ و خاک«مسجود علیه»است و نه «مسجود له» (بر آن سجده مى‏شود؛ به آن سجده نمى‏شود).

گاه به غلط تصور مى‏شود که شیعه براى سنگ سجده مى‏کند!

در حالیکه او، بسان همه مسلمانان، تنها براى خدا سجده کرده و به عنوان اظهار خضوع و تذلل در پیشگاه الهى، پیشانى به خاک مى‏ساید و در دل مى‏گوید:

«أین التراب و رب‏الأرباب»[8] .
                                                                                                                            
 پی نوشتها:

 [1]صحیح بخارى:1/91، کتاب تیمم، حدیث 2
 [2]وسائل، ج3، باب 1، از ابواب "ما یسجد علیه" حدیث یکم، ص591.
[3] مسند احمد:3/327، حدیث جابر، سنن بیهقى:1/439.
[4] کنز العمال7/465، شماره حدیث 19810
[5] سنن بیهقى:1/105.
[6]  مسند احمد:6/179،309،331،377،و2/192-198
 [7] صحیح بخارى:1/101 صحیح مسلم:1/109
8 با اندکی تصرف از کتاب منشور عقائد امامیه آیه الله جعفر سبحانی ص271