دانلود کتاب التنبیه و الإشراف

 التنبیه و الاِشراف، کتابی به عربی در تاریخ و جغرافیا از ابوالحسن علی بن حسین مسعودی است.

به نوشتۀ مسعودی، این کتاب در بر دارندۀ گزیده ها و کلیاتی است که یادآور (تنبیه) تألیفات پیشین او و منظری (اِشراف) برای آگاهی از اطلاعات آثار قبلی نویسنده است.

التنبیه و الاِشراف ، که احتمالاً آخرین کتاب مسعودی است و تألیف آن در سال وفات وی به پایان رسیده، حاوی خلاصه ای از اطلاعات همۀ کتابهای او و تحلیل آنهاست.

مسعودی التنبیه و الاِشراف را تألیفی مختصر و هفتمین کتاب در سلسله تألیفات تاریخی خود خوانده است.

وی در سال 344 هجری نگارش این کتاب را آغاز کرد و در همان سال آن را به پایان رساند و سال بعد، هنگام اقامت در فُسطاطِ مصر، پس از بازنگریِ کتاب، مطالبی بر آن افزود که امروزه همین ویراستۀ اخیر در دست است.

وی در این کتاب از شرح و بسط مطالب و بحث و جدل پرهیز کرده و برای توضیحات بیشتر به کتابهای دیگر خود ارجاع داده است.

آنچه در التنبیه و الاِشراف، همانند مُرُوج الذهب، دیگر اثر برجای ماندۀ مسعودی، جلب توجه می کند، پیوستگی تاریخ و جغرافیای علمی است.

مسعودی، باتوجه به تأثیر جغرافیا و عوامل محیطی در زندگی انسان، این دو دانش را به گونه ای ممتاز و ابتکاری درهم آمیخته است.

در مقدمۀ التنبیه هدف از تألیف این اثر و شماری از آثار پیشین نویسنده و موضوعات گوناگون آنها ذکر شده است.

سپس فصلهایی به مطالب جغرافیایی اختصاص یافته است که حدود یک پنجم کتاب را در برمی گیرد. این فصلها مشتمل اند بر اطلاعات عمومی در بارۀ جغرافیای طبیعی، نجوم، هیئت افلاک، تأثیر نجوم (احکام نجوم )، ترکیب عناصر، تقسیم زمان و ویژگیهای فصول سال، بادهای چهارگانه و جهت وزش و تأثیر آنها، شکل و مساحت و قسمتهای گوناگون زمین، ویژگیهای هر ناحیه و تأثیر آن در ساکنان آنجا، وصف اقالیم و تأثیر آب و هوا، دریاها و اقوام هفت گانه.

مسعودی نظریات معروف قرن چهارم را خلاصه، و جغرافیای توصیفی را به همان صورت قدیم (بر اساس هفت اقلیم) عرضه کرده و در بارۀ اقلیم چهارم، که عراق در آن قرار دارد، مطالب بیشتری آورده است.

.

در فصل مربوط به اقوام، از هفت قوم بزرگ دوران قدیم یاد کرده است، بدین قرار:

ایرانیان، کلدانیان (که عرب و یهود را جزو آنان آورده)،

اروپاییان (یونانیان و رومیان و صَقلابیان و فرنگیان، لیبیاییان و عامۀ افریقاییان، ترکان، هندیان و سندیان،

و چینیان که مردم سرزمین کره را نیز جزو آنان دانسته است.

مسعودی مدتها پیش از آنکه اندیشۀ وحدت اقوام سامی به صورت نظریه ای علمی در اروپا مطرح شود، به آن می اندیشیده، ولی کلمۀ خاصی برای نامگذاری مجموع آنها نداشته است.

در ضمنِ این مباحث، برخی مطالب جانبی، مانند محل دریاچۀ ارومیه و آتشفشانهای فارس نیز آمده است.

چهار پنجم کتاب، مشتمل بر تاریخ عمومی جهان، در دو قسمت تنظیم شده است:

تاریخ پیش از اسلام و تاریخ اسلام تا رویدادهای سال 345 هجری، مقارن خلافت مطیع عباسی (344ـ 364). قسمت نخست طبقه بندی موضوعی دارد و مشتمل است بر مباحثی مانند دودمانهای پادشاهی قدیم ایران و یونان و روم، رویدادهای مهم مسیحیت، وصف قلمرو روم و ولایات آن، مبادلۀ اسیران میان مسلمانان و رومیان، تاریخ اقوام و پیغمبران و ملوک، و مطالبی در بارۀ گاهشماری اقوام. قسمت تاریخ اسلام آن شامل سیرۀ پیامبر و شرح سالشمار رویدادهای پس از هجرت (تا سال دهم) است که با نامگذاری ویژۀ هر سال آغاز می شود.

مسعودی در این قسمت با توجه به اختلاف روایات، مباحث را جامع و مرتب و در عین حال مختصر تنظیم کرده است.

حوادث سالهای بعد بر اساس توالی دوران خلفا می آید. بخش پایانی کتاب، بویژه قسمتِ خلفایِ عباسیِ معاصرِ مؤلف، بسیار مختصر است و تنها به بیان روز جلوس خلیفه و وفات و ویژگیها و اوصاف شخصی وی بسنده کرده و حتی رویدادهای مهم را در بر ندارد.

التنبیه و الاِشراف از نظر تاریخ علوم و ادیان نیز اهمیت دارد و شامل مباحثی در فلسفه، نجوم، پزشکی، ادیان کهن و عقاید است.

از برخی آداب و رسوم رایج نزد اقوام و مذاهب نیز سخن گفته است.

التنبیه و الاِشراف با وجود حجم اندک، حوزۀ علایق علمی مسعودی را نشان می دهد.

مطالب و مواد اصلی التنبیه هرچند در اساس بر گرفته از آثار تاریخی ـ جغرافیایی پیشین مؤلف است، نمی توان آن را صرفاً خلاصه ای از آنها شمرد.

حتی با وجود همسانی با مروج الذهب در طرح کلی و موضوعات اصلی، باید آن را اثری مستقل دانست که از جهاتی مبسوطتر است.

التنبیه متضمن مطالب تازه و تکمیلی است که گزارشهای تاریخی آن، حوادث معاصر مؤلف را در جهان اسلام و سرزمینهای غیراسلامی در بر می گیرد.

نویسنده در این کتاب همچنین پاره ای از اشتباهات تاریخی و ترتیب زمانی یا خطاهایی خاص در داده ها و داوریها را که در مروج الذهب راه یافته، تصحیح کرده است، از جمله فصل مربوط به امپراتوری روم شرقی (بیزانس) و ظهور و گسترش آیین مسیحیت که نمونه ای برجسته در این شیوۀ اصلاحی و تکمیلی است.

روش تألیف مسعودی تقریر ادیبانه است نه روایت مستند؛ از این رو، در پاره ای موارد از منابع خود یاد نمی کند.

شیوۀ نگارش وی آسان و روشن است؛ الفاظ مشکل و اصطلاحات و اسامی خاص را تفسیر، و وجه تسمیۀ برخی اسامی را بیان می کند و دربارۀ ساختار زبانها و اشتقاق لغات و معانی آنها و ویژگی خطهای کهن بحث می کند.