تاریخ جهانگشای جوینی – سه جلد

                                          درباره کتاب تاریخ جهانگشای جوینی :

                                                      دانلود در ادامه مطلب

تاریخ جهانگشای ، کتابی درباره تاریخ مغول و خوارزمشاهیان و اسماعیلیان تا ۶۵۵، به فارسی ، تألیف عطاملک جوینی در حدود ۶۵۰ یا ۶۵۱ تا ۶۵۸٫ این کتاب از منابع معتبر در تاریخ مغول است ، زیرا مؤلف آن سالها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش ، اَباقا و تگودار، صاحب منصب و شاهد بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی حوادث گذشته را نیز از شاهدان آنها و از خاندان خود ــ که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بوده اند ــ شنیده بوده است (جوینی ، ج ۱، مقدمه قزوینی ، ص د ـ ه ، عز؛ نیز رجوع کنید به جوینی * ، خاندان ).

همچنین هنگام اقامت در مغولستان در ۶۵۰ـ۶۵۱، به تاریخ سرّی مغولان * دسترسی داشته است و ظاهراً مغولانی که به حوادث اِشراف داشته و معتمد بوده اند، آن را برای وی ترجمه کرده بوده اند. جوینی از منابع اسلامی نیز در نوشتن کتاب بهره فراوان برده است (بویل ، ص ۵۱۱ ـ۵۱۲). مطالب تاریخ جهانگشای در باره اسماعیلیه نیز اهمیت دارد، زیرا پس از فتح قلعه اَلَموت ، به دستور هولاکو کتابخانه الموت در اختیار جوینی قرار گرفت و او تاریخ اسماعیلیه را از منابع آنجا استخراج کرد (جوینی ، ج ۱، مقدمه قزوینی ، ص عز).

تاریخ جهانگشای مشتمل بر سه جلد است :

جلد نخست ، شامل تاریخ چنگیز و فتوحات او، دوران سلطنت اوگتای قاآن (پسر چنگیز) و سلطنت گیوک خان (پسر اوگتای )؛

جلد دوم ، شامل تاریخ خوارزمشاهیان و قراختائیان ، گورخانیان و سرگذشت حکام و شحنگان مغول در عهد اوگتای قاآن تا ورود هولاکو؛

جلد سوم ، شامل تاریخ منکوقاآن و تفصیل حمله هولاکو به ایران ، قلع وقمع اسماعیلیه و تاریخ ملوک اسماعیلیه الموت و شرح مذهب اسماعیلیان تا انقراضشان .

در برخی از نسخه های این کتاب فصلی هم در شرح فتح بغداد به دست هولاکو، نوشته خواجه نصیرالدین طوسی ، آمده است (شعار، ص ۳۰۰ـ۳۰۱).

تاریخ جهانگشای تاریخ سیاسی محض نیست ، زیرا مؤلف هنگام شرح وقایع ، در باره اوضاع اقتصادی ، اجتماعی ، بافت شهرها و موقعیت جغرافیایی آنها و اسامی قدیمی شهرها نیز توضیحات منحصر به فردی داده است (ج ۱، ص ۲۹ـ۳۱، ۶۳، ۶۶، ج ۲، ص ۸۷ و جاهای دیگر). در این کتاب در باره بت پرستی اویغوران و «قامانِ» (دانندگانِ سِحر) اویغوری نیز مطالب جالبی آمده (ج ۱، ص ۴۳ـ۴۴) و در باره بسیاری از اصطلاحات اقتصادی ، زمینداری ، مناصب درباری و نظامی ــ که از دوره مغول در سرزمینهای اسلامی رایج شده ــ توضیح داده شده است (ج ۱، ص ۷۳، ۹۷، ۱۱۲، ج ۲، ص ۹۰، ۱۳۷ و جاهای دیگر).

جوینی با آنکه از دیوانسالاران مغول بود، ضمن شرح وقایع از بیان حقایق ابا نداشت و چهره حقیقی مغولان را آشکار می کرد. او در این کتاب بیطرفانه به بررسی و تحلیل علل شکست سلطان محمد خوارزمشاه و سلطان جلال الدین و قیام تارابی و بسیاری حوادث دیگر پرداخته (رجوع کنید به ج ۱، ص ۴ـ ۵، ۸۵ ـ ۹۰، ج ۲، ص ۷۸، ۹۰ـ۹۴، ۱۱۷، ۱۲۰ـ۱۲۲، ۱۳۹) و از این لحاظ شیوه تاریخ نگاری او به شیوه ابن خلدون نزدیک است (بهار، ج ۳، ص ۵۲ـ۵۳؛ شعار، ص ۳۰۱، ۳۰۶). وی هنگام ذکر ارقام و اعداد گاه اغراق کرده است ، مانند اشاره به «هفتاد هزار لشکر» (ج ۱، ص ۱۲۵).

نثر تاریخ جهانگشای آمیخته با آیات و احادیث و امثال و آرایه های لفظی و معنوی و اشعار عربی و فارسی متناسب با موضوع است . بیشتر اشعار فارسی این کتاب از فردوسی و مسعود سعد و ظهیر فاریابی ، و اشعار عربی آن از شاعران مشهور دوره جاهلی و عباسی است (بهار، ج ۳، ص ۵۲ ـ۵۳ ، ۸۸؛ شعار، ص ۳۰۱ـ۳۰۲ ؛ صفا، ج ۴، ص ۴۹ـ۵۰). در این کتاب لغات و کلمات مغولی برای نخستین بار به کار رفته است . این کتاب در صرف و طریقه استعمال افعال ، لغات و ضمایر فارسی ، با نثر دوره خود تفاوتهایی دارد. نثر تاریخ جهانگشای بخشی کاملاً مصنوع و بخشی تقریباً ساده دارد و بخش سوم ــ که مطالب آن از نویسندگان دیگر نقل شده است ــ از متن مؤلف ساده تر است (بهار، ج ۳، ص ۵۳؛ برای اطلاع بیشتر در باره سبک نثر این کتاب رجوع کنید به همان ، ج ۳، ص ۵۲ ـ۱۰۰).

تاریخ جهانگشای به سبب تقدم و اعتبارش در باره تاریخ مغول ، از زمان تألیف شهرت یافت و بسیاری از مورخان معاصر جوینی یا پس از او، از این کتاب بهره برده اند، از جمله خواجه رشیدالدین فضل اللّه در جامع التواریخ * (جوینی ، ج ۱، مقدمه قزوینی ، ص عز ـ عح ). عبداللّه بن فضل اللّه شیرازی مشهور به وصّاف الحضره نیز خلاصه ای از تاریخ جهانگشای را ضمیمه کتاب خود، تاریخ وصّاف * ، کرد و کتاب خود را ذیل آن خواند (وصّاف الحضره ، ص ۶۴؛ جوینی ، ج ۱، مقدمه قزوینی ، ص عح ).

تاریخ جهانگشای میان سالهای ۱۳۲۹ تا ۱۳۵۵ به تصحیح محمد قزوینی و با مقدمه انگلیسی ادوارد براون در سه جلد در لیدن به چاپ رسید. مینورسکی ، تاریخ جهانگشای را به انگلیسی ترجمه کرد که دانشگاه منچستر (۱۳۳۶ش / ۱۹۵۷) و دانشگاه هاروارد (۱۳۳۷ش / ۱۹۵۸) آن را در دو جلد چاپ کرده اند (جوینی ، مقدمه قزوینی ، ص ط ؛ براون ، ج ۲، حواشی صالح ، ص ۸۳۱ـ۸۳۲). بویل نیز این کتاب را به انگلیسی ترجمه کرده که در ۱۳۳۷ش /۱۹۵۸ در منچستر به چاپ رسیده است .

وی همچنین تاریخ جهانگشای جوینی و جامع التواریخ رشیدالدین فضل اللّه را به عنوان منابع تاریخ مغول بررسی نموده ، که اسماعیل دولتشاهی آن را ترجمه و در مجله سخن (دوره ۲۳، ش ۵، فروردین ۱۳۵۳، ص ۵۰۷ ـ۵۱۲) چاپ کرده است .

منبع: دانشنامه جهان اسلام
زندگینامه علاءالدین عطاملک جوینی :

علاءالدین ابوالمنظر عطاملک بن بهاءالدین محمد جوینی (۶۸۱-۶۲۳ هـ ق) مورخ و ادیب ایرانی قرن هفتم قمری است. از آثار او جهانگشای جوینی و رسالهٔ تسلیه الاخوان است.
زندگی او در جوین منطقه ای در خراسان در نزدیکی سبزوار به دنیا آمد. پدر و پدر بزرگ او از جمله صاحب دیوانانی بودند که در قرنهای پنجم، ششم و هفتم هجری قمری همواره متصدی مشاغل بزرگ و دولتی در زمان سلطلان جلال الدین منکبرنی و اوگتای خان بودند. عطاملک از جوانی وارد کارهای دیوانی شد و به خدمت امیر ارغون حکمران خراسان درآمد و دوبار به همراه وی به پایتخت مغولستان قراقروم سفر کرد. در این سفرها با احوال مغولان آشنایی پیدا کرد و در همین مسافرت‌ها شروع به نوشتن کتابی با موضوع فتوحات مغولان کرد که به تاریخ جهانگشا شهرت دارد. در سال ۶۵۴هـ ق که هلاکوخان مغول به خراسان آمد عطاملک به وی پیوست و در جنگهای وی با اسماعیلیان الموت و خلیفه عباسی در بغداد همراه او بود. و با جلب رضایت هلاکو توانست قسمتی از کتابخانه الموت را از نابودی نجات دهد. او همچنین در سقوط بغداد (۱۲۵۸) توسط هلاکو او را همراهی می‌کرد ودر سال بعد به عنوان فرماندار بغداد,جنوب بین النهرین و خوزستان منصوب شد.

درگذشت :

پس از مرگ هلاکوخان و به سعایت مجدالملک یزدی مدتی گرفتار گردید؛ چون آزاد گشت در شب شنبه ۴ ذیحجه ۶۸۱ قمری (۲۲ اسفند ۶۶۱) در اران درگذشت. پیکر او را به تبریز برده و در مقبره چرنداب به خاک سپردند.

صدرالدین علی طوسی در اینباره شعری سروده است:
آصف عهد علا حق و دین زبدهٔ کون/کرد بدرود جهان را چو سر آمدش زمان
در شب شنبه چهارم ز مه ذیحجه/سال بر ششصد و هشتاد و یکی در اران

دانلود از لینک مستقیم

جلد اول: ۳۳۱ صفحه – ۱۷.۵ مگابایت

جلد دوم: ۲۷۹ صفحه – ۱۲.۷ مگابایت

جلد سوم: ۴۸۸ صفحه – ۱۵.۷ مگابایت