امامت و تبیین دین
امامان معصوم(ع) براى محفوظ ماندن اسلام در طول تاریخ حضور خود، سه کار را انجام دادند:
یکم. در کنار تأیید آیات قرآن، سنت نبوى را عیناً نقل کردند و نگذاشتند حوادث پس از رحلت (حدود یک قرن منع کتابت حدیث) سنت نبوى را نابود سازد و با این کار منابع دین را حفظ کردند.
ر.ک: الف. جعفریان، رسول، تاریخ سیاسى اسلام، ج 2، ص 82، و 595؛ ب. عسگرى، علامه مرتضى، معالم المدرستین، ج 2، ص 44؛ پ. ابن سعد، الطبقات الکبرى، ج 5، ص 118؛ ت. فتح البارى، ج 1، ص 194؛ ث. ناینى، جلال، توضیح الملل، ترجمه الملل و النحل، ج 1، ص 35؛ ج. الجامع الصحیح، ج 1، ص 57، ح 114؛ ص 52، ح 100؛ ج 2، ص 373، ح 3053؛ ج 3، ص 181، ح 4431، ج 3، ص 182، ح 4432؛ ج 4، ص 29، ح 5669؛ ج 4، ص 375، ح 7366؛ ح. مسند احمد، ج 1، ص 355.
دوم. روش فهم قرآن و سنت و روش استنباط احکام اسلام را آموزش دادند که تا ابد و در طول تاریخ، انسانها بتوانند رأى اسلام در هر زمینه را، از منابع آن استخراج و استنباط کنند.
این روش - که اجتهاد مصطلح شیعى بر پایه آن بنا شده است - راهى است که در صورت پیموده شدن،مىتواند رأى اسلام را در همه زمانها درباره هر موضوعى از منابع دین به دست آورد.
سوم. کسانى را که شایستگى لازم براى به کارگیرى این روش دارند، به مردم معرفى کردند. امام عسکرى(ع) از امام صادق(ع) نقل مىکند:
«و اما من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظاً لدینه مخالفاً على هواه مطیعاً لامر مولاه فللعوام ان یقلدوه»؛
«هرکس از فقهاى امت من که نفس خود را مواظبت کند و از دینش پاسدارى نماید، با هواى نفس مخالفت و فرمان مولاى خود را اطاعت کند، سزاوار است که غیر فقها از او تقلیدکنند».
نتیجه اینکه امامان معصوم(ع) در دوران حضور خود، منابع دین و روش استخراج احکام آن و نیز ویژگىهاى لازم را براى شخصى که مىتواند آنها را استخراج کند، آموزش دادند تا دین الهى همواره از تحریف مصون بماند. حال باید دید فقهى که از مدرسه اهلبیت پیامبر(ص) استخراج مىشود، چگونه مىتواند دنیاى متغیر و متجدد را ادا کند. براى این منظور باید نخست دانست که همه نیازهاى انسان متغیر و متحول نیست. همان گونه که جسم انسانها و نیازهاى آن، از صدر اسلام تغییر نکرده و بعدها نیز تغییرى نخواهد کرد؛ روان و فطرت انسان و احساسات و تمایلات او نیز تغییر نکرده است. انسان همواره خوراک، پوشاک، مسکن، ازدواج، حس نوعدوستى، زیبایىگرایى و... از نیازهاى خود شمرده است؛ هرچند که شکل آنها در زمانها و مکانهاى مختلف، متفاوت بوده و روابط اجتماعى انسانها پیچیده و گسترده شده است. پس بخشى از حیات انسان، ثابت و بخش دیگر آن در حال تغییر و تحول است. جاودانگى اسلام براى تأمین نیازهاى ثابت انسان، هیچ مشکلى ندارد و مشکل یاد شده فقط تأمین نیازهاى متغیر به وسیله دین ثابت است.
